پایان ممنوعیت تاریخی بانک جهانی: تأمین مالی انرژی هسته‌ای از سر گرفته شد

بانک جهانی پس از حدود شش دهه سکوت، در تصمیمی تاریخی اعلام کرد که از این پس، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی هسته‌ای را از سر خواهد گرفت. این تغییر سیاست که در واکنش به فشارهای جهانی برای کنارگذاشتن سوخت‌های فسیلی انجام شده، می‌تواند تأثیری تعیین‌کننده بر آینده‌ی توسعه صنعتی در کشورهای درحال توسعه بگذارد؛ به‌ویژه، آن‌هایی که به دنبال جایگزین‌سازی زغال‌سنگ با منابعی پایدارتر هستند. اکنون، چشم کشورها به بانک جهانی دوخته شده تا شاید با این چرخش تازه، فصل جدیدی از استقلال انرژی و پیشرفت فناورانه آغاز شود.

اگرچه ممنوعیت رسمی بانک جهانی از سال ۲۰۱۳ اعمال شد، در عمل این نهاد از دهه ۱۹۵۰ دیگر وارد تأمین مالی پروژه‌های هسته‌ای نشده بود. دلایل عمده‌ی این پرهیز، نگرانی کشورهایی مانند آلمان از خطرات امنیتی انرژی هسته‌ای در کشورهایی با توان فنی پایین‌تر بود که تصور می‌شد به‌راحتی مدیریت‌پذیر نیست.

اکنون، با موج تازه‌ی حمایت جهانی از انرژی هسته‌ای، به‌ویژه در مواجهه با بحران اقلیمی، رویکرد گذشته در حال تغییر است. بسیاری از کشورها، از آمریکا گرفته تا فرانسه و غنا، متعهد شده‌اند که ظرفیت انرژی هسته‌ای خود را در دهه‌های آینده تا سه‌برابر افزایش دهند. این تعهدات، به‌ویژه در نشست‌های اخیر سازمان ملل در زمینه‌ی اقلیم، با استقبال فراوانی روبه‌رو شده است.

وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز با قدرت از رویکرد تازه پشتیبانی می‌کند. در آوریل گذشته، اسکات بسنت، نماینده‌ی این وزارتخانه، از بانک جهانی درخواست کرد تا سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ی خود را بازنگری کند. او معتقد است که این تغییر می‌تواند تحولی جدی در عرصه انرژی برای کشورهای درحال توسعه ایجاد کند.

در اروپا نیز تحولات مشابهی در جریان است. پس از سال‌ها مخالفت با انرژی هسته‌ای، دولت جدید آلمان اکنون از رآکتورهای پیشرفته حمایت می‌کند. این تغییر دیدگاه، در تضاد کامل با سیاست‌های سابق آلمان است که پس از حادثه‌ی فوکوشیما، تصمیم به تعطیلی همه‌ی نیروگاه‌های هسته‌ای خود گرفت.

در دنیای علم نیز بازنگری‌هایی در حال وقوع است. اتحادیه‌ی دانشمندان نگران که پیش‌تر موضعی محتاطانه نسبت به انرژی هسته‌ای داشتند، اکنون می‌گویند حفظ نیروگاه‌های موجود می‌تواند نقش مهمی در کاهش انتشار کربن داشته باشد.

تغییر موضع بانک جهانی، با واکنش‌های مثبتی همراه بوده است. تاد ماس، مدیر اندیشکده انرژی برای مرکز رشد، این تصمیم را اقدامی کلیدی برای کاهش وابستگی به زغال‌سنگ در آسیا دانسته و می‌گوید: «برای کشورهایی مانند ویتنام یا اندونزی که هنوز به‌شدت به زغال‌سنگ متکی‌اند، این اتفاق می‌تواند مسیر تازه‌ای را باز کند.»

با رشد پروژه‌های اقلیمی در ساختار بانک جهانی، بسیاری از برنامه‌ها در راستای کاهش گازهای گلخانه‌ای یا افزایش تاب‌آوری کشورها در برابر تغییرات اقلیمی، تعریف شده‌اند. هرچند برخی سیاست‌گذاران در آمریکا به این رویکرد انتقاد دارند، بانگا بر این باور است که تعهد به اقلیم باید همزمان با توسعه‌ی دسترسی به انرژی دنبال شود. در مناطقی مانند آفریقا که میلیون‌ها نفر هنوز به برق دسترسی ندارند، پروژه‌های خورشیدی کوچک در حال گسترش‌اند.

از نظر فناوری، کشورهای بزرگ مانند آمریکا، روسیه، چین و چند کشور اروپایی، در مراحل متفاوتی از توسعه‌ی رآکتورهای کوچک مدولار هستند. حمایت مالی بانک جهانی از این طرح‌ها، می‌تواند به شکوفایی بازارهای جدید در کشورهای کم‌درآمد کمک کند و وابستگی آن‌ها را به رویکردهای سنتی کاهش دهد.

در حال حاضر، روسیه و چین خدماتی جامع در حوزه‌ی نیروگاه‌های هسته‌ای ارائه می‌دهند که شامل طراحی، ساخت، تأمین مالی و حتی سوخت‌رسانی در یک بسته‌ی کامل است. این مدل، اگرچه از نظر لجستیکی ساده‌تر است، کشورها را تا دهه‌ها درگیر وابستگی ژئوپلیتیکی می‌کند. بررسی‌های انجام‌شده در اندیشکده انرژی برای مرکز رشد، نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۳۰، حدود ۲۰ کشور بدون سابقه‌ی هسته‌ای، به توان فنی برای ساخت رآکتور دست خواهند یافت.