چرا اکثر خانه‌ها مستطیل‌شکل هستند؟

در گذشته، خانه‌ها به شکل‌های متنوعی ساخته می‌شدند و الزامی به داشتن زوایای قائم و دیوارهای صاف نداشتند. در غرب آسیا، که خاستگاه بسیاری از نخستین سکونتگاه‌های پیچیده‌ی بشری است، خانه‌ها در ابعاد و اشکال گوناگونی ساخته می‌شدند.

برای مدت طولانی، این باور وجود داشت که جوامع اولیه‌ی انسانی عمدتاً سازه‌های دایره‌ای‌شکل می‌ساختند و این الگو برای هزاران سال غالب بوده است تا اینکه به‌تدریج ساختمان‌های مستطیلی امروزی جایگزین آن شدند. بااین‌حال، تحقیقات جدید نشان می‌دهند که سیر تحول معماری در خاور نزدیک پیچیده‌تر از این الگوی ساده‌ی «دایره به مستطیل» بوده است.

به‌گزارش آی‌اف‌ال ساینس، باستان‌شناسان اخیراً از تحلیل‌های کامپیوتری برای بررسی ساخت معماری سکونتگاه‌های اولیه ساخته‌شده مربوط به ۱۵هزار تا ۸٬۵۰۰ سال پیش، استفاده کرده‌اند. این مطالعه شامل ۱۱۸ سازه از ۲۳ محوطه‌ی باستانی در منطقه‌ی مدیترانه و دره‌ی اردن در جنوب شام بوده است. نتایج نشان داد که پیشرفت معماری در این زمان و مکان کلیدی با چارچوب مدل کلاسیک «گذار از دایره به مستطیل» مطابقت ندارد.

عکاس: Naftali Hilger

بااین‌حال، حتی در دوران ناتوفی نیز تنوع در شکل سازه‌ها مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد در آن زمان هنوز یک الگوی تثبیت‌شده در معماری شکل نگرفته بود. با گذر زمان و در دوران نوسنگی، فرم‌های معماری استانداردتر شدند که احتمالاً نشان‌دهنده شکل‌گیری سنت‌های ساختمانی پایدار است.

امروزه اکثریت قریب‌به‌اتفاق ساختمان‌ها از هندسه‌ی مستطیلی پیروی می‌کنند. همان‌طور که در مقاله‌ای در سال ۲۰۰۶ آمده، چندین نظریه برای توضیح این مسئله وجود دارد. نظریه‌ی اول می‌گوید گرانش ممکن است نقش کلیدی داشته باشد؛ سطوح صاف، پایداری لازم را برای ساکنان و مبلمان فراهم می‌کنند و دیوارهای عمودی به‌طور مؤثرتری بار را تحمل می‌کنند.

از سوی دیگر، فرم مستطیلی موجب استفاده بهینه از فضا می‌شود، زیرا اتاق‌ها را می‌توان بدون ایجاد فضای خالی و غیرقابل‌استفاده در کنار یکدیگر جای داد. همچنین، ابزارهای سنتی معماری مانند خط‌کش تی و گونیا، طراحی و ساخت سازه‌های مستطیلی را تسهیل کرده‌اند. این احتمال وجود دارد که معماران باستانی به‌طور تجربی به این اصول دست یافته باشند یا شاید سازه‌های مستطیلی به این دلیل غالب شده‌اند که نسبت به دیگر اشکال، دوام بیشتری داشته‌اند و مانند محصولی از انتخاب طبیعی معماری، در طی زمان باقی مانده‌اند.

در حالی که مستطیل در دنیای مدرن ما غالب است، مسیر پر‌پیچ‌و‌خم تکامل معماری به ما نشان می‌دهد که خلاقیت انسان هرگز به خطوط مستقیم محدود نشده است. ممکن است در آینده، با تغییر نیازها، ظهور فناوری‌های جدید یا حتی تمایل به نوآوری، اشکال دایره‌ای یا هندسه‌های کاملاً جدید به معماری بازگردند.

به‌عنوان مثال، زمانی که انسان اقدام به ساخت سکونتگاه‌هایی در کره‌ی ماه، مریخ یا دیگر سیارات کند، ممکن است برتری شکل‌های مستطیلی به چالش کشیده شود و با جایگزینی طراحی‌های متناسب با محیط‌های بیگانه، قوانین معماری چندین هزار ساله دگرگون شوند.

مطالعه در مجله Archaeological Research in Asia منتشر شده است.