انقلاب دیجیتال در صنعت پست و لجستیک؛ تحولات جهانی و بومی در افق ۲۰۲۵

صنعت پست و لجستیک در آستانه تحولی بی‌سابقه قرار دارد که در افق ۲۰۲۵ و پس از آن، روش‌های سنتی را به حاشیه رانده و پارادایم‌های عملیاتی را بازتعریف می‌کند. گزارش‌های معتبر جهانی نشان می‌دهند که فناوری به هسته اصلی این دگرگونی تبدیل شده و هوشمندسازی، پایداری و چابکی را به ارمغان آورده است.

هوش مصنوعی و یادگیری ماشین با بهینه‌سازی مسیرهای تحویل، پیش‌بینی تقاضا و مدیریت هوشمند انبارها، هزینه‌های عملیاتی را تا ۲۰ درصد کاهش داده‌اند. پیش‌بینی می‌شود در ۲۰۲۵، تحویل در همان روز به استانداردی جهانی در بسیاری از بازارها تبدیل شود. اینترنت اشیا با حسگرهای هوشمند، شفافیت زنجیره تأمین را برای بیش از ۶۰ درصد اپراتورهای پستی افزایش داده و فناوری‌هایی مانند پهپادها و لاکرهای هوشمند، تحویل در آخرین حلقه توزیع را بازتعریف کرده‌اند. برای نمونه، در ۲۰۲۴ مسیرهای متعددی برای تحویل پهپادی در بریتانیا راه‌اندازی شد و ده‌ها هزار لاکر هوشمند در آسیا و اروپا مستقر شدند.

تجارت الکترونیک با رشدی خیره‌کننده این صنعت را دگرگون کرده است. ارزش بازار جهانی آن در ۲۰۲۴ با ۲۰ درصد افزایش به ۶.۴ تریلیون دلار رسید و انتظار می‌رود این روند در ۲۰۲۵ ادامه یابد. بازار تحویل در آخرین حلقه توزیع نیز تا ۲۰۳۳ به بیش از ۳۷۰ میلیارد دلار خواهد رسید. این رشد با فشار برای پایداری همراه شده و اپراتورها را به استفاده از ناوگان برقی، بسته‌بندی‌های بازیافت‌پذیر و میکرومراکز توزیع سوق داده است. در ۲۰۲۴، ۲۰ درصد ناوگان پستی اروپا برقی شد و ۴۵ درصد اپراتورها برنامه‌های بسته‌بندی سبز اجرا کردند. این اقدامات در افق ۲۰۲۵ به استانداردی جهانی نزدیک‌تر خواهند شد.

با این حال، چالش‌هایی جدی پیش روی این صنعت قرار دارد. کاهش حجم نامه‌ها، تنش‌های ژئوپلیتیکی مانند بحران دریای سرخ که در ۲۰۲۴ هزینه‌های حمل را تا ۱۵ درصد افزایش داد، و فشار هزینه‌های نیروی کار و سوخت، سودآوری را تهدید می‌کنند. حاشیه سود عملیاتی اپراتورهای پستی جهانی در ۲۰۲۳ به‌طور متوسط منفی ۰.۴ درصد بوده و این چالش در سال جدید همچنان پابرجاست.

ایران با جمعیتی بیش از ۸۹ میلیون نفر، ضریب نفوذ بالای اینترنت همراه و رشد چشمگیر تجارت الکترونیکی، به بستری پویا برای توسعه اقتصاد دیجیتال و زیست‌بوم نوآوری تبدیل شده است

اما زیرساخت‌های سنتی، ترافیک شهری و هزینه‌های بالای سوخت و نیروی کار، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته مانند پهپاد و اینترنت اشیا را محدود کرده‌اند. قوانین سخت‌گیرانه رقابت را برای اپراتورهای خصوصی دشوار کرده، اما برخی با بهره‌گیری از فناوری‌های ردیابی، وسایل نقلیه سبک و همکاری با پلتفرم‌های تجارت الکترونیک، تحویل در آخرین حلقه توزیع را چابک‌تر کرده‌اند. لاکرهای هوشمند گرچه هنوز چندان فراگیر نیستند، اما به‌تدریج در حال گسترش هستند و کلان‌شهرها ظرفیت بالایی برای استقرار آن‌ها دارند. در حوزه پایداری، ایران گام‌های ابتدایی را برمی‌دارد؛ ناوگان بنزینی غالب است، اما پتانسیل انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند سرمایه‌گذاری در ناوگان برقی را تسریع کند. خدماتی مانند تحویل دارو یا خدمات مالی پستی، که در بسیاری از کشورها رواج یافته، در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

آینده پست و لجستیک به چابکی، نوآوری فناورانه و مشارکت‌های راهبردی وابسته است. در ایران، اپراتورهای خصوصی می‌توانند با سرمایه‌گذاری در سامانه‌های ردیابی هوشمند، استقرار لاکرهای شهری، بهره‌گیری از الگوریتم‌های مسیریابی و آموزش نیروی انسانی برای کار با فناوری، فرایند توزیع نهایی را متحول کنند. تدوین سیاست‌های حمایتی و زیرساخت‌های قانونی منعطف از سوی دولت، شتاب‌دهنده این تحول خواهد بود. ایران، با وجود محدودیت‌ها، می‌تواند با تکیه بر نوآوری بومی و بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های داخلی، نقشی پیشرو در موج جهانی تحول دیجیتال پست و لجستیک ایفا کند. در افق ۲۰۲۵ و پس از آن، موفقیت این صنعت به توانایی آن در همگامی با فناوری و پاسخ به نیازهای در حال تغییر بازار بستگی دارد.