غزال زیاری: کمی بعد از فاجعه چرنوبیل، منطقه ممنوعه چرنوبیل (CEZ) به یک آزمایشگاه علمی تبدیل شد و متخصصان، از این منطقه مملو از پرتو، به عنوان فرصتی برای درک بیولوژیک حیوانات در این شرایط سخت بهره بردند.
زیستشناسان دانشگاه پرینستون که برای یک دهه درباره گرگهای ساکن منطقه ممنوعه چرنوبیل تحقیق میکردند، حالا به نتایج جالبی دست یافتهاند؛ آنها متوجه شدهاند که تعداد این گرگها، در مقایسه با گرگهای مناطق اطراف، به مراتب بیشتر شده و دلیل آن هم احتمالا کاهش تماس با انسانها و همچنین جهشهای ژنتیکیای است که آنها را در مقابل ابتلا به سرطان محافظت میکند.
همین مشاهدات باعث همکاری زیستشناسان با متخصصان سرطان شده تا ببینند آیا میتوان از این جهشهای خاص برای مهار سرطان در انسانها بهره برد یا خیر؟
ماجرای فاجعه چرنوبیل
در بیست و ششم آوریل سال ۱۹۸۶، یک فاجعه هستهای در شهر کوچک چرنوبیل در مرز اوکراین و بلاروس (که در آن زمان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود) رخ داد. این سانحه در حقیقت یک سری انفجارها بود که منجر به ذوب و انفجار نیروگاه هستهای این منطقه شد. این اتفاق دردناک، صدها هزار نفر از مردم منطقه و حتی محیط اطراف را تحت تاثیر قرار داد.
حالا و با گذشت ۴۰ سال از آن زمان، اتفاق عجیبی در جریان است. منطقه ممنوعه چرنوبیل (CEZ)، که وسعتی ۲۶۰۰ کیلومتر مربعی در اطراف نیروگاه را در برمیگیرد، تدریجا تبدیل به یکی از بزرگترین آزمایشگاههای علمی جهان برای بررسی اثرات بلند مدت پرتوهای یونیزه شده. این در حالی است که اکثر افراد ساکن در منطقه، بعد از این سانحه آنجا را ترک کردند ولی حیوانات زیادی در این منطقه ممنوعه باقی ماندند.
جانورانی با ویژگیهای متفاوت
نتایج یک بررسی انجام شده در سال ۲۰۱۶ حکایت از آن داشت که گونه قورباغههای درختی شرقی (Hyla orientalis) ساکن در منطقه ممنوعه چرنوبیل، ویژگیهای متفاوتی در مقایسه با پسرعموهایشان در مناطق نزدیک داشتند و در سال ۲۰۲۳ در یک بررسی دیگر، تفاوتهای ژنتیکی متمایزی بین سگهای چرنوبیل و سگهایی که در فاصله شانزده کیلومتری این شهر زندگی میکردند، مشاهده شد. حالا کارا لاو و شین کمپل استنتون، زیستشناسان دانشگاه پرینستون بررسی درباره ویژگیهای عجیب یکی دیگر از پستانداران ساکن منطقه ممنوعه چرنوبیل را آغاز کردند: جمعیت گرگهایی که به طرز غیرمنتظرهای در حال رشد هستند. نتایج این مطالعه ده ساله در نشست سالانه انجمن زیستشناسی در ماه ژانویه ارائه شد.
آنالیز گرگهای ساکن منطقه ممنوعه چرنوبیل از این حیث جالب توجه است که آنها شکارچیان راس زنجیره غذایی هستند. این جایگاه، معمولا جایگاه ممتازی در یک اکوسیستم است؛ اما زمانی که اکوسیستم غرق در تشعشعات میشود، این حیوانات طعمههایی را میخورند که تحت همین پرتوها قرار گرفته بودند و این طعمهها هم از گیاهانی تغذیه کرده بودند که در خاک پرتودهی شده رشد کرده بودند. در نتیجه کاملا تحت تاثیر این پرتوهای خطرناک قرار میگیرند.
افزایش غیرمنتظره جمعیت گرگها در چرنوبیل
بدین ترتیب احتمالا به نظر میرسد که گرگها در این منطقه، تحت تاثیر این پرتوها بودهاند، اما لاو اعلام کرده که این اتفاق رخ نداده است. او اخیرا در این باره گفته بود که جمعیت گرگها در منطقه ممنوعه چرنوبیل، حالا هفت برابر بیشتر از مناطق حفاظت شده حیات وحش در منطقه نزدیکی در بلاروس است.
کمپبل استانتون هم دراین باره گفت:« گرگهای خاکستری، فرصت جالبی را برای درک تاثیرات قرارگرفتن در معرض پرتوهای یونیزه شده مزمن، با دوز کم که برای چند نسل ادامه داشته، در اختیار ما قرار میدهند. اولین سوالی که برای من به عنوان یک زیستشناس تکاملی مطرح شد این بود که آیا این میزان تشعشع به اندازه کافی یک عامل استرسزا در حکم یک فشار انتخابی به حساب میآید یا نه.»
در سال ۲۰۱۴، اعضای تیم دانشگاهی پرینستون برای درک واکنش بدن این حیوانات به تشعشعات سرطانزای چرنوبیل، قلادههایی مجهز به GPS و تشعشعسنج را به گرگهای ساکن منطقه ممنوعه چرنوبیل متصل کردند و با گذشت زمان متوجه شدند که گرگها به صورت مداوم در معرض تشعشعاتی شش برابر بیشتر از حد مجاز برای انسانها قرار میگیرند.
تئوری لاو و کمپبل این است که گرگها در حال تجربه نوعی انتخاب سریع طبیعی هستند که احتمالا به دلیل تغییر به همان اندازه سریع در محیط اطرافشان رخ داده. تعدادی از گرگهای ساکن منطقه ممنوعه چرنوبیل، دارای ژنهایی هستند که بدن آنها را نسبت به سایر گرگها در برابر سرطان مقاوم کرده است. در شرایطی آنها هنوز با همان سرعت به سرطان مبتلا میشوند، اما به سادگی تحت تاثیر این بیماری قرار نمیگیرند و این بیماری را به نسلهای بعدی منتقل نمیکنند.
کمپبل دراین باره گفت:« به طور کلی متوجه شدیم که در بخشی از این مناطق، ژنهایی هستند که نقشی در پاسخ ایمنی سرطان یا پاسخ ایمنی ضدتومور در پستانداران ایفا میکنند.»
اطلاعات به دست آمده، نشان میداد که یک دلیل ژنتیکی واضح در پس مقاومت گرگهای چرنوبیل در برابر سرطان وجود دارد. کمپل حالا به این نکته اشاره کرده که این گرگها، از دیگر فشارهای بیولوژیک که مهمترین آنها، وجود انسان است نیز در امان هستند. اعضای این تیم در حال همکاری با متخصصان سرطان هستند تا ببینند که این نتایج بر سلامت انسان نیز کاربردی و مفید خواهد بود یا خیر.
در طول دههها، چرنوبیل به عنوان یک فاجعه زیستمحیطی عظیم شناخته میشد اما حالا به نظر میرسد که منطقه ممنوعه چرنوبیل، تبدیل به یک فرصت علمی بینظیر برای دانشمندان برای انجام تحقیقات عمیق و کاربردی شده باشد.
منبع: popularmechanics
۵۸۵۸
