کلکسیونرهای ثروتمند، فسیل‌های تی رکس را از دسترس دانشمندان خارج کرده‌اند

دیرینه‌شناسی، رشته‌ای با تاریخچه‌ای شگفت‌انگیز، این روزها با چالشی نگران‌کننده مواجه شده است: رقابت با میلیاردرهایی که عاشق جمع‌آوری و نگهداری اسکلت‌های دایناسور هستند. در این رقابت نابرابر، تیرانوسوروس رکس معروف به «تی‌رکس»، ستاره‌ی پیشاتاریخی، به قربانی اصلی تبدیل شده است. پژوهشی تازه، می‌گوید جامعه‌ی علمی در حال باختن این نبرد نابرابر است.

تا مدت‌ها، دنیای علم با حمایت مالی اشراف‌زادگان و ثروتمندان پیش می‌رفت. سفر به بیابان‌ها برای کشف فسیل، کار کسی بود که هم پول داشت و هم از وقت کافی برای اکتشاف برخوردار بود. اما پس از جنگ جهانی دوم، معادله تغییر کرد. دولت‌ها وارد میدان شدند، سرمایه‌گذاری عمومی رونق گرفت و علم نه‌تنها به ثروتمندان، بلکه به همه تعلق پیدا کرد.

اما حالا، دوباره ثروت در حال به‌دست‌گرفتن سکان است. پژوهش جدید نشان می‌دهد که امروزه ثروت نه‌تنها دیگر حامی علم نیست، بلکه در برخی موارد مانع از آن نیز می‌شود. کلکسیونرهای فوق‌ثروتمند، فسیل‌هایی را می‌خرند که می‌توانستند پایه‌ی و اساس مقاله‌های علمی باشند. نتیجه چیست؟ داده‌های علمی نه در گنجینه‌ی دانش عمومی، بلکه در صندوق‌های امن حبس می‌شوند. چالش آن‌قدر جدی شده که پژوهشگران، عنوان مقاله‌ی خود را چنین برگزیده‌اند: «تیرانوسوروس رکس: گونه‌ای در خطر انقراض».

فسیل تیرانوسوروس برای کلکسیونرها، به اندازه‌ی تابلویی ارزشمند و نایاب از ون‌گوگ برای دلالان هنر ارزشمند است. وقتی نمونه‌ای تازه کشف می‌شود، کاشف یا فروشنده باید تصمیم بگیرد: واگذارکردن به موزه با بودجه‌ی محدود، یا فروش با مبلغی خیره‌کننده در یک حراجی خصوصی؟ برنده معمولاً پول است.

اگرچه مشکل می‌تواند دامنگیر هر گونه‌ای از دایناسورها شود، تی‌رکس به دلیل شهرت جهانی، بیش از سایرین مورد توجه قرار گرفته و سهم عمده‌ای از بازار خصوصی را به خود اختصاص داده است. در نتیجه، فسیل‌هایی که می‌توانستند رازهای زندگی و مرگ این شکارچی عظیم باستانی را برملا کنند، پشت درهای بسته می‌مانند.

البته، استثناهایی هم وجود دارد. همه‌ی فسیل‌هایی که به دست کلکسیونرها می‌افتند، الزاماً از دسترس پژوهش خارج نمی‌شوند. برای نمونه، فسیل «ایپکس» که کامل‌ترین استگوسور شناخته‌شده است، پس از خریداری توسط کن گریفین با مبلغ ۴۴٫۶ میلیون دلار، به مؤسسه تاریخ طبیعی آمریکا اهدا شد و اکنون، در اختیار پژوهشگران قرار دارد. یا در مورد فسیل «استن»، پس از نگرانی‌های اولیه درباره‌ی سرنوشتش، مشخص شد که به موزه تاریخ طبیعی ابوظبی منتقل شده است.

برخی مالکان فسیل‌ها حتی افتخار می‌کنند که فسیل آن‌ها در پژوهش علمی معرفی شده باشد. توماس کار، دیرینه‌شناس برجسته، به آی‌اف‌ال‌ساینس می‌گوید: «علم بدون توانایی بازتولید، معنا ندارد. اگر فسیلی فقط یک بار توسط یک محقق دیده شده باشد و دیگران نتوانند آن را بررسی کنند، نتیجه‌ی پژوهش قابل اعتماد نیست. علم، کار جمعی است، نه نمایش انفرادی.»

حتی اگر ۶۱ فسیل عمومی هم عدد خوبی به‌نظر برسد، برخی ویژگی‌ها تنها در فسیل‌های خاص مشاهده می‌شوند. به‌ویژه فسیل‌های مربوط به دوران جوانی تی‌رکس‌ها که هنوز داده‌های کافی از آن‌ها در دست نیست، اغلب در دست کلکسیونرها قرار دارند. برای شناخت دقیق‌تر این دایناسورها، به ده‌ها نمونه‌ی دیگر نیاز است؛ به‌ویژه در بررسی آماری تفاوت‌های جنسی یا مراحل رشد. ازدست‌رفتن این فسیل‌ها برای دانش، به معنای از‌دست‌دادن قطعه‌های مهمی از پازل تکامل و بوم‌شناسی این شکارچی دوران کرتاسه است.

یکی دیگر از چالش‌ها، نحوه‌ی بازنمایی فسیل‌ها در رسانه‌ها و بازار است. بسیاری از آن‌ها بیشتر به‌عنوان اشیای لوکس معرفی می‌شوند تا ابزارهای علمی. این نگاه باعث می‌شود که ارزش پژوهشی فسیل‌ها، در سایه‌ی قیمت‌های میلیون‌دلاریشان گم شود. برخی کلکسیونرها حتی نام فسیل‌ها را تغییر می‌دهند یا از مستندسازی شرایط کشف آن‌ها سر باز می‌زنند؛ رفتاری که روند علمی را مختل می‌کند.

در برخی موارد، انجمن دیرینه‌شناسی مهره‌داران تلاش کرده است تا از خانه‌های حراج بخواهد فروش فسیل‌های کلیدی را به نهادهای عمومی محدود کنند. با‌این‌حال، تلاش‌ها تاکنون نتیجه‌ی ملموسی نداشته‌اند. در بازار امروز، یک تیرانوسوروس نسبتاً معمولی را می‌توان با ۱٫۵۵ میلیون دلار خرید، در حالی‌که نمونه‌ی «استن» با رقمی بیش از ۳۸ میلیون دلار معامله شده است. این مبالغ بسیار فراتر از توان مالی موزه‌ها و نهادهای پژوهشی هستند.

طرفداران بازار آزاد ادعا می‌کنند که بالا‌بودن قیمت، انگیزه‌ی اکتشاف را افزایش می‌دهد و در نتیجه، فسیل‌های بیشتری از خطر نابودی نجات پیدا می‌کنند. اما توماس کار هشدار می‌دهد که چنین فسیل‌هایی اغلب بدون بررسی علمی باقی می‌مانند یا در بهترین حالت، کیفیت علمی داده‌های آن‌ها پایین است. در نتیجه، منابع علمی را آلوده می‌کنند.

مطالعه در Palaeo electronica منتشر شده است.