در سرمای زمستان ۲۰۲۱، «جو دیویس» (Joe Davis) چیزی خارقالعاده در دریاچه راتلند واتر انگلیس پیدا کرد. او زمانی که برای زهکشی یک مرداب به آنجا رفته بود (به عنوان بخشی از کارش در رهبری تیم حفاظتی دریاچه) متوجه شد که استخوانهای بزرگ و فسیلشدهای از زمین بیرون زدهاند.
در ابتدا به نظر میرسید که این فسیلها بخشی از یک دایناسور بزرگ باشند. اما وقتی «دین لوماکس» (Dean Lomax)، دیرینهشناس دانشگاه منچستر ایمیلی شامل عکسهای این یافته دریافت کرد، بلافاصله فهمید که دیوید یک خزنده دریایی عظیمالجثه به نام «ایکتیوسور» (ichthyosaur) پیدا کرده است. به گفته لوماکس، از همان ابتدا مشخص بود که دیوید چیزی بسیار خاص پیدا کرده است.
ایکتیوسورها همزمان با دایناسورها میزیستند، اما این ماهیهای خزندهسان جانورانی کاملا متفاوت بودند. آنها بیش از ۲۴۶ میلیون سال پیش و در طول دوره تریاسیک (Triassic) از خزندههای زمینی تکامل یافتند. این جانوران به تدریج سادهتر و ماهیسانتر شدند و گونههای مختلف آنها تا ۹۵ میلیون سال قبل در دریاها رفت و آمد داشتند.
بسیاری از ایکتیوسورها از لحاظ اندازه با کوسههای امروزی قابل مقایسه بودند و از ماهیها، ماهیهای مرکب و دیگر طعمههای کوچک تغذیه میکردند. برخی از آنها شکارچیان قهاری بودند که میتوانستند دیگر خزندههای دریایی را شکار کنند و بخورند. تا به الان، بزرگترین ایکتیوسورهای یافت شده متعلق به دوره تریاسیک، بین ۲۵۰ تا ۲۰۱ میلیون سال قبل، بودهاند.
اما فسیل راتلند از لحاظ زمینشناختی جوانتر و متعلق به ۱۸۰ میلیون سال پیش است و در غولپیکر بودن آن شکی وجود ندارد. به گفته ربکا بنیون (Rebecca Bennion)، دیرینهشناس دانشگاه لیژ فرانسه، که در این حفاری نقشی نداشته، «یافتن نمونهای به این بزرگی و کاملی شگفتانگیز است.» تنها جمجمه این جانور بیش از دو متر طول دارد و طول کل بدن آن به ۱۰ متر میرسد ــ در حد و اندازههای یک نهنگ مینکی. حفاری کامل جمجمه تقریبا دو هفته به طول انجامد، علیرغم این که افراد از طلوع تا غروب خورشید روی برداشتن آن کار میکردند.
روی هم رفته، به گفته لوماکس او و تیمش «کاملترین اسکلت یک خزنده ماقبل تاریخ را در بریتانیا کشف کردهاند.»
با این که همچنان به طور رسمی گزارشی از این کشف منتشر نشده، خورخه والز-خواربه (Jorge Velez-Juarbe)، دیرینهشناس موزه تاریخ طبیعی لس آنجلس که در این حفاری نقشی نداشته، آن را «کشفی فوقالعاده» مینامد که پنجرهای جدید به تاریخ تکامل این خزندههای دریایی میگشاید. او میگوید «درست مثل نهنگها، ایکتیوسورها نیز بیش از یک بار و در گونههای مختلف خود در طول تاریخ به ابعاد غولآسا دست یافتند.»
تکامل یک هیولای دریایی
ایکتیوسور راتلند همچنان در حال آزاد شدن از سنگی است که در آن حبس بوده. اما لوماکس میگوید «ما تمام اندازهگیریهای ممکن را انجام دادیم و هزاران عکس برداشتیم»، که پایه و اساس یک مدل سه بعدی از استخوانها هستند.
در حال حاضر فرض بر این است که اسکلت راتلند نمایانگر ایکتیوسوری به نام تِمْنودونتوسوروس تریگونودون (Temnodontosaurus trigonodon) است؛ گونهای که در اصل از استخوانهای تکی که در سنگهای ژوراسیک آلمان یافته شده بودند، شناخته میشود. به گفته لوماکس، در اوایل دوران ژوراسیک، حدود ۱۸۰ میلیون سال قبل، این خزندهها بزرگترین شکارچیان دریایی این سیاره بودند.
با این که ایکتیوسورها عموما به صورت شکارچیان ماهی مرکب دلفینمانند به تصویر کشیده میشوند، نقش این حیوانات به عنوان گوشتخواران عظیمالجثه دریایی اخیرا مورد توجه قرار گرفته است. دیگر فسیلهای ایکتیوسور نشان میدهند که بزرگترین گونههای این جانور میتوانستند دیگر خزندههای دریایی ــ همچون پلسیوسوروسهای گردن بلند (Plesiosaurus) و شاید دیگر ایکتیوسوروسها ــ را نیز بخورند.
این احتمال وجود دارد که ایکتیوسور دیگری تلاش برای تغذیه از اسکلت راتلند داشته بود. در جریان حفاریها چندین دندان تک تمنودونتوسوروس اطراف این اسکلت کشف شدند، پدیدهای که معمولا نشان از لاشهخوری دارد.
لوماکس میگوید «یک دندان بزرگ در کنار جایی پیدا شد که گویا دم از آن نقطه کشیده شده.» این نشان میدهد که یک ایکتیوسور دیگر پیش از دفن شدن سر رسیده تا از این لاشه تغذیه کند.
یک غول دیگر
در یک پژوهش تازه در ژونال Science، والز-خواربه از یک ایکتیوسور غولپیکر بسیار قدیمیتر در نوادا به نام سیمبوسْپوندیلوس یانگولوم (Cymbospondylus youngorum) گزارش میدهد. این حیوان حدود سه میلیون سال پس از اولین ایکتیوسورها تکامل یافته که تنها ۲ متر طول داشتند. در نقطه مقابل، سیمبوسْپوندیلوس یانگولوم یکی از بزرگترین ایکتیوسورهای کشفشده است، با جمجمهای به طول بیشتر از ۲ متر.
با این که سه میلیون سال ممکن است زمان زیادی به نظر برسد، در مقایسه با رشد تکاملی نهنگها بسیار سریع است که حدود ۵۰ میلیون سال طول کشید تا از نیاکان کوچکتر و ساکن زمین خود به غولهای اقیانوس تبدیل شوند.
این که چه چیزی ایکتیوسورها را قادر ساخته تا با این سرعت به ابعادی غولآسا تکامل پیدا کنند، سوالی بیپاسخ است. به گفته والز-خواربه، در اوایل دوره تراسیک، شبکههای غذایی ماقبل تاریخ بسیار غنی و نسبتا پایدار بودند ــ منویی کامل از بیمهرگان دریایی برای حمایت از انبوهی از خزندگان. سرپایان پوستهمارپیچی، که شاخقوچی یا آمونیت نام دارند، چنان فراوان بودند که به تنهایی بخش ثابت رژیم غذایی ایکتیوسورها را تشکیل میدادند.
والز-خواربه میگوید «در اوایل و میانههای تریاسیک غذای بسیاری وجود داشت، و این احتمالا دلیلی است که آنها توانستند با چنین نرخ تکاملی سریع و غیرمنتظرهای به ابعاد بسیار بزرگ دست یابند.»
چندین گونه ایکتیوسور با ابعادی همانند نهنگها در این زمان تکامل پیدا کردند، اما وقتی ۲۰۱ میلیون سال قبل و با پایان دوران تریاسیک یک انقراض جمعی آغاز شد، همگی از میان رفتند. ایکتیوسورهای باقی مانده کوچکتر بودند، اما آنها نیز دوباره به سرعت به ابعاد بزرگ رسیدند.
لوماکس میگوید «در اوایل ژوراسیک، اولین مهرهدارانی که به ابعاد غولآسا دست یافتند، باز هم ایکتیوسورها بودند.» و نمونه راتلند بزرگترین و کاملترین اسکلت این موج دوم است. به گفته بنیون، با این که ایکتیوسورهای تریاسیک همچنان بزرگترین این حیوانات هستند، تمنودونتوسوروسها نیز دست کمی از آنها نداشتند.
والز-خورابه میگوید دیرینهشناسان میتوانند با بررسی دندان این نمونه جدید اطلاعات بیشتری راجع به نوع تغذیه ایکتیوسورها راتلند و نقش آن در اکوسیستم ژوراسیک پسین به دست آورند.
جریان ناگهانی کشف این ایکتیوسورهای غولپیکر تقریبا به طور قطع نشان میدهد که نمونههای بیشتری برای کشف وجود دارند ــ حتی در مکانی مثل انگلیس که پیش از این به خوبی مورد کاوش قرار گرفته است. برخی از این مارمولکهای ماهیسان اولین حیوانات غولپیکر روی زمین بودهاند و یادگیری اطلاعات بیشتر در مورد آنها میتواند به دانشمندان در فهم بهتر نقش این هیولاهای دریایی در تاریخ کمک کند.
