کشفی غیرمنتظره در ترکیه باعث آشکار شدن حکاکیهایی شده است که زمانی بخشی از مجموعهای مربوط به عصر آهن بوده است. این محوطه در زیر خانهای در جنوب شرق ترکیه قرار دارد.
طبق توصیفات منتشر شده در ژورنال Antiquity، صحنه حکاکی شده، حداقل شش خدا را نشان میدهد. ازجمله ادد یا هدد(Hadad):خدای بینالنهرینی طوفان، خدای ماه: سین(Sîn). خدای خورشید: شهمش(Šamaš). و اترگتیس(Atargatis): الهه باروری در این ناحیه.
جلوتر از همه «هدد»، خدایای طوفان قرار دارد و در پشت او، « اترگتیس »، الهه باروری. سپس خدای ماه «سین» و پس از او، خدای خورشید «شهمش» را میبینیم.
این مجموعه زیرزمینی از چندین متر راهرو و راهپله تشکیل میشود. هم این مجموعه و هم حکاکیها به نظر ناتمام میآیند و محققان گمان میکنند که ساختوساز در اینجا به طور غیر منتظرهای و احتمالاً در اوایل قرن هشتم پیش از میلاد، متوقف شده باشد.
کتیبهای در کنار حکاکیها، بخشی از یک نام را نشان میدهد. محققان فکر میکنند که این نام «Mukīn-abūa» است. شاید او همان کسی باشد که ناماش در اسناد آشوری حدود 2700سال پیش، به عنوان حکمران مرکز استان توشان(Tušhan) (حدود نود مایل به سمت شرق از باسبوک(Başbük) امروزی) آورده شده باشد.
اگر خوانش این کتیبه درست باشد، سلیم ادالی، از نویسندگان این پژوهش از دانشگاه علوم اجتماعی آنکارا باور دارد که این کتیبه میتواند حاکی از آن باشد که «Mukīn-abūa» دستور ساخت این مجموعه زیرزمینی و حکاکیها را داده باشد، تا اینکه کار ساختوساز زمانی که اون دیگر حکمران این ناحیه نبوده، متوقف شده است.
خدایان باستانی بر روی دیوار صخرهای به عرض دوازدهفوت به تصویر کشیده شدهاند. شش چهره قابل مشاهده است و چهار خدا از این میان قابل شناساییاند.
ادالی میگوید که با اینکه برخی از ویژگیهای خدایان مشخصاً آشوریاند- مانند مدلهای خاص ریش و موی آنان- اما بسیاری از جزئیات این حکاکیها نشان از تاثیر بسیار از فرهنگ «آرامی»( Aramaic) دارند. «آرامیها» برای چندین سده و پیش از آنکه تحت فرمان امپراتوریِ به سرعت درحال گسترشِ آشور در قرن نُه قرار بگیرند، در این ناحیه زندگی میکردهاند.
ادالی همچنین میگوید که کتیبههای کنار این حکاکیها به «آرامی» نوشته شدهاند و نام «آرامی» خدایان، به جای نامهای آشوری آنان آورده شده است . او میگوید:«اساساً این نمادگرایی «آرامی» است که دراینجا یافت میشود که با سبک آشوری ترکیب شده است.»
دیوید نادالی، باستانشناس دانشگاه ساپینزا در رم با این موافق است که ترکیب منحصربهفرد ویژگیهای آشوری و «آرامی» در این حکاکیها میتواند نشان از روابط سیاسی بین این امپراتوری قدرتمند و یکی از قلمروهای کلیدی آن داشته باشد.
کشف این محوطه نیز کمی غیر معمول بوده است:
پلیس این مجموعه زیرزمینی را در سال 2017 یافت. البته سلیم ادالی میگوید که به نظر میرسد این مجموعه نخستینبار چندین سال قبلتر و زمانی که خانهای که به روی این محوطه قرار دارد، درحال ساخته شدن بود، کشف شده است. اما مالکان خانه، کشف این محوطه را به مسئولین اطلاع نداده و درعوض غارتگران راهی را از خانه به سمت این محوطه در زیرزمین، ایجاد کرده بودند.
مهمت اونال از نویسندگان این پژوهش و سرپرست بخش باستانشناسی در دانشگاه هارران در شهر شانلیاورفه میگوید که [این افراد] به علت حفاری غیرقانونی و عدم گزارش این کشف، برای مدت کوتاهی به زندان فرستاده شدند.
سلیم ادالی، میگوید که پس از کشف این اتاقک «ساکنان [این خانه] سعی کردند تا منافع اقتصادی از آن کسب کنند.»
در سال 2018 بود که دکتر اونال و گروهی از همکارانش، یک کاوش نجاتبخشی در این ناحیه انجام دادند.
ادالی میگوید که کاوشهای نجاتبخشی در این ناحیه در ماههای آگوست و سپتامبر2018 انجام شد. هرچند بعد از دوماه و به علت ناپایداری این محوطه، کاوشها در این ناحیه تعلیق شد. محوطه موردنظر اکنون تحت حفاظت وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه است.
اما این یافته همچنین شکننده بودن یافتههای باستانشناختی را هم به ما نشان میدهد. یافتههایی که پیش از آنکه مطالعه شوند، در معرض غارت و قاچاق قرار میگیرند.
