چه عاملی موجب پیدایش تمدن‌ها شد؟ پژوهشی چندده‌ساله پاسخ را جنگ می‌داند

• پیتر تورچین در کتاب دگرگونی بزرگ هولوسن توضیح می‌دهد که چگونه جوامع کوچک در طول ده هزار سال گذشته به دولت‌ها و امپراتوری‌های پیچیده بدل شدند.
• تورچین استدلال می‌کند که عامل اصلی این تحول، جنگ بوده که انسان‌ها را وادار به همکاری گسترده و ایجاد ساختارهای فرااجتماعی کرده است. کشاورزی، فناوری‌های نظامی و دین نیز در این روند نقش تقویت‌کننده داشته‌اند، اما محرک اصلی نبوده‌اند.
• تورچین با بهره‌گیری از پایگاه‌های داده تاریخی و روش‌های علمی، نشان می‌دهد تاریخ را می‌توان به صورت داده‌ای بررسی کرد تا الگوهای جهانی آن آشکار شود.

نشریه نیچر در مطلبی به کتاب «دگرگونی بزرگ هولوسن»، دهمین اثر پیتر تورچین و بینش‌های او درباره علت ظهور تمدن‌های بشری پرداخته است. پیتر تورچین، متولد ۱۹۵۷ در روسیه، دکتری زیست‌شناسی از دانشگاه دوک دارد و استاد بازنشسته دانشگاه کانتیکت و پژوهشگر مؤسسه انسان‌شناسی تکاملی ماکس پلانک است. حوزه اصلی مطالعات و انتشارات او ابتدا بوم‌شناسی و دینامیک جمعیت بوده و سپس به تحلیل تاریخ اجتماعی، چرخه‌های سیاسی، نابرابری و تحول تمدن‌ها گسترش یافته است.

زمانی که هرنان کورتس، فاتح اسپانیایی، در سال ۱۵۱۹ به مکزیک رسید، با پادشاهان، شهرها، جاده‌ها، بازارها، مدارس، ستاره‌شناسان، دادگاه‌ها و بسیاری نهادهای دیگر روبه‌رو شد که در اسپانیا، سرزمین مادری او نیز وجود داشت. به بیان دیگر، دو تجربه فرهنگی به‌مدت ۱۵ هزار سال در مسیرهای جداگانه شکل گرفته بودند و هنگامی که با یکدیگر تماس پیدا کردند، هر یک نهادهای دیگری را بازشناختند.

شباهت‌ها تنها به تمدن‌های قاره آمریکا و اروپا محدود نبود. همان‌گونه که پیتر تورچین، زیست‌شناسِ تاریخ‌پژوه، در کتاب دگرگونی بزرگ هولوسن توضیح می‌دهد، در سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی بیش از نیمی از جمعیت جهان در پنج یا شش جامعه بزرگ می‌زیستند که نظام‌های سیاسی آن‌ها از نظر ساختاری شباهت چشمگیری به یکدیگر داشت. او باور دارد که این شباهت‌ها تصادفی نبوده؛ چرا که هرچند هر جامعه‌ای ویژگی‌های خاص خود را دارد، عناصر مشترکی در میان آن‌ها دیده می‌شود که زمینه مقایسه را فراهم می‌کند.

این‌ دیدگاه که شباهت‌های ساختاری میان جوامع بزرگ تاریخی تصادفی نبوده و جوامع با وجود یگانگی، ویژگی‌های مشترکی دارند که امکان مقایسه‌شان را فراهم می‌کند، برای برخی از پژوهشگران بحث‌برانگیز است. آن‌ها معتقدند که تاریخ هر جامعه یگانه و منحصربه‌فرد است و نمی‌توان مقایسه‌ای واقعی بین آن‌ها انجام داد. برخی دیگر می‌گویند مقایسه به صورت نظری ممکن است، اما تبدیل تاریخ به اعداد یا دسته‌بندی‌های ساده، واقعیت پیچیده و چندلایه گذشته را ساده و اغلب تحریف‌شده نشان می‌دهد.