به گزارش خبرگزاری بیکینگ و براساس گزارش زومیت، وقتی به نقشههای جهان نگاه میکنیم، اینطور به نظر میرسد که خشکیها به شکلی نسبتاً یکنواخت و متوازن در سطح زمین پراکنده شدهاند. هرچند اقیانوسها بخش عمدهای از کره زمین را پوشاندهاند، توزیع خشکیها طوری است که گویی قارهها به طور متعادل در پهنه زمین جای گرفتهاند.
اما اگر دقیقتر نگاه کنیم، این تصور کاملاً درست نیست. کافی است یک کره جغرافیایی را به سمت اقیانوس آرام بچرخانید؛ در این حالت تقریباً چیزی جز آب نمیبینید. در سمت دیگر، اگر روی آفریقا، اروپا و آسیا تمرکز کنید، خشکی فراوانی دیده میشود. پس چرا به نظر میرسد که قارهها در یک سمت زمین جمع شدهاند؟
وضعیت کنونی قارهها نه نتیجهی انتخاب یا طراحی، بلکه حاصل فرآیند طبیعی و تاریخی حرکت قارهها دراثر تکتونیک صفحهای (زمینساخت ورقهای) است. قارهها روی صفحات تکتونیکی شناور هستند؛ این صفحات بزرگ و کوچک روی لایه نیمهمایع گوشته در حرکت هستند و با هم برخورد میکنند، جدا میشوند یا از هم فاصله میگیرند. در نتیجه، شکل و موقعیت قارهها در طول میلیونها سال دچار تغییرات مداوم شده است.
چیدمان کنونی قارهها موقتی و تا حدی تصادفی است
یکی از مهمترین پدیدهها در تاریخ زمینشناسی، تشکیل ابرقارهها و جدایش آنها است. تقریباً هر ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون سال، بیشتر قارهها در قالب یک ابرقاره گرد هم میآیند. ابرقاره به منطقهای عظیم گفته میشود که از چندین صفحه تکتونیکی تشکیل شده و بخش عمده آن بالای سطح دریا قرار دارد. به طور معمول، برای اینکه منطقهای بتواند عنوان ابرقاره را به خود اختصاص دهد، باید حداقل ۷۵ درصد خشکیهای جهان را شامل شود.
آخرین ابرقارهی شناختهشده پانگهآ بود که از حدود ۳۳۶ میلیون سال پیش تا ۱۷۵ میلیون سال پیش دوام آورد. این ابرقاره تقریباً تمام خشکیهای زمین را دربرمیگرفت و شکلگیری آن نتیجهی میلیونها سال حرکت و برخورد صفحات تکتونیکی بود. پس از میلیونها سال، نیروهای داخلی زمین باعث شد پانگهآ از هم جدا شود و قارههای امروز شکل بگیرند.
ما هنوز در دورهی جدایش پانگهآ به سر میبریم و نشانههای این فرآیند به وضوح قابل مشاهده است. برای نمونه، شکلگیری سواحل آمریکای جنوبی و آفریقا و شباهت خطوط ساحلی آنها نشان میدهد که این دو قاره زمانی به یکدیگر متصل بودهاند و با گذر زمان و حرکت صفحات تکتونیکی، به تدریج از هم جدا شدهاند.
چیدمان کنونی قارهها موقتی و تا حدی تصادفی است. قارهها هنوز در حال حرکت هستند؛ مثلاً اقیانوس اطلس در حال گسترش است و باعث میشود آمریکای شمالی و جنوبی از اروپا و آفریقا فاصله بگیرند. اوراسیا به سمت شرق حرکت میکند یا آمریکا به سمت غرب در حال حرکت است. این حرکات مداوم نشان میدهد که قارهها هیچگاه به توزیع کاملاً یکنواخت و پایدار روی زمین نمیرسند و موقعیت کنونی آنها تنها یک لحظهی کوتاه در طول تاریخ دراز و پرفراز و نشیب زمین است.
در طول صدها میلیون سال، نیروهای تکتونیکی باعث میشوند که قارهها دوباره به هم نزدیک شوند و یک ابرقارهی جدید شکل گیرد. پیش از پانگهآ نیز ابرقارههایی وجود داشتند؛ از جمله گوندوانا که شامل بخشهایی از آفریقا، آمریکای جنوبی، استرالیا، هند و جنوبگان بود. قبل از آن نیز ابرقارههای دیگری شکل گرفته بودند که نامهایشان چندان شناختهشده نیست. درنتیجه، روند شکلگیری و جدایش ابرقارهها یک چرخه طبیعی زمینشناسی است که همچنان ادامه دارد.
در چند ده میلیون سال آینده، قارهها باز هم از هم فاصله خواهند گرفت و موقعیت آنها دچار تغییر خواهد شد. احتمالاً دوباره قارهها به هم نزدیک میشوند و یک ابرقارهی جدید شکل خواهد گرفت. تا آن زمان، اگر از مدار زمین و از فراز اقیانوس آرام جنوبی نگاه کنیم، زمین بیشتر شبیه یک توپ بزرگ آبی خواهد بود و خشکیها نسبت به آبها بسیار کمتر به چشم میآیند. این چشمانداز نشان میدهد که زمین پویا است و موقعیت قارهها همیشه در حال تغییر است، نه ثابت و پایدار.
۲۲۷۲۲۷
