چرا عقربه‌های ساعت در جهت ساعتگرد حرکت می‌کنند؟

معمولاً بدون فکر کردن می‌پذیریم عقربه‌های ساعت در جهت ساعتگرد حرکت می‌کنند: در نیمه بالایی صفحه از چپ به راست و در نیمه پایینی از راست به چپ. اما تا حالا به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا اینچنین است؟ این موضوع نه به دلیل قوانین اساسی فیزیک و نه به خاطر درک روان‌شناختی ما از زمان است، بلکه صرفاً نتیجه قراردادی تاریخی است.

آن‌طور که آی‌اف‌ال ساینس می‌نویسد، دلیل اینکه عقربه‌های ساعت درجهت ساعتگرد حرکت می‌کنند، به ساعت‌های آفتابی برمی‌گردد. ساعت‌های آفتابی، نوعی ابزار قدیمی برای اندازه‌گیری زمان بودند که قبل از ساعت‌های مکانیکی استفاده می‌شدند. این ابزارها در نیمکره شمالی زمین ساخته شده بودند.

خورشید در نیمکره شمالی از شرق به غرب در آسمان جنوبی حرکت می‌کند. همین امر باعث می‌شود سایه‌ی روی ساعت آفتابی که ثابت است و به سمت شمال اشاره دارد، در طول روز از غرب به شرق جابه‌جا شود. این حرکت همان چیزی است که اکنون جهت عقربه‌های ساعت می‌نامیم.

مشخص نیست دقیقاً کِی و کجا اولین ساعت آفتابی ساخته شد. برخی معتقدند بناهایی مثل استون‌هنج و سایر سازه‌های باستانی که با خورشید مرتبط بودند، نوعی ساعت آفتابی محسوب می‌شوند، چون حرکت خورشید را برای تعیین زمان استفاده می‌کردند. اما بیشتر منابع تاریخی حاکی از آن هستند که اولین ساعت آفتابی واقعی حدود ۳۵۰۰ سال پیش در مصر ساخته شد.

اولین ساعت مکانیکی حدود سال ۷۲۵ میلادی در چین اختراع شد. تا آن زمان، مردم بیشتر از ساعت‌های آفتابی، شنی یا آبی برای اندازه‌گیری زمان استفاده می‌کردند. بعداً، بین سال‌های ۱۲۷۰ تا ۱۳۰۰ میلادی، ساعت‌های چرخ‌دنده‌ای در اروپا (بین شمال ایتالیا و جنوب آلمان) ساخته شدند.

برخلاف ساعت‌های امروزی با صفحه‌های گرد و عقربه‌ها، این دستگاه‌های اولیه از چرخ‌دنده‌ها، دندانه‌ها و وزنه‌ها برای نشان دادن گذر ساعت‌ها استفاده می‌کردند که این کار را با به صدا درآوردن زنگ‌ها یا چرخاندن صفحه‌های مدرج انجام می‌دادند.

با‌این‌حال، این اختراعات مستقیماً زمینه را برای طراحی ساعت‌های مدرن فراهم کردند که از ساعت‌های آفتابی قدیمی الهام گرفته بودند. این پیشرفت‌ها در نیمکره شمالی رخ دادند، جایی که ساعت‌های آفتابی سایه‌هایی ایجاد می‌کنند که در جهت عقربه‌های ساعت حرکت می‌کنند و درنهایت بر حرکت استاندارد عقربه‌های ساعت تأثیر گذاشتند.

اگر تاریخ به شکل دیگری رقم می‌خورد یعنی اگر ساعت‌ها ابتدا در نیمکره‌ی جنوبی توسعه می‌یافتند، جایی که سایه‌ی ساعت‌های آفتابی در جهت مخالف (پادساعت‌گرد) حرکت می‌کند، شاید حرکت پادساعت‌گرد به‌عنوان حالت استاندارد درنظر گرفته می‌شد.

واقعیت این است که درک ما از زمان ثابت و جهانی نیست، بلکه فرهنگ‌های مختلف آن را به شکل‌های متفاوتی می‌بینند و تجربه می‌کنند.

برخی مطالعات نشان داده‌اند افرادی که از سیستم نوشتاری چپ به راست استفاده می‌کنند (مانند انگلیسی و بیشتر زبان‌های اروپایی) معمولاً زمان را به‌صورت حرکت از چپ به راست  تجسم می‌کنند. در همین حین، افرادی که زبان‌هایی مثل عربی یا عبری می‌خوانند (که در آن‌ها نوشتار از راست به چپ است)، وقتی به زمان فکر می‌کنند، آن را از راست به چپ تصور می‌کنند. همچنین، افرادی که به زبان‌های عمودی مثل چینی ماندارین می‌نویسند، ممکن است زمان را به صورت عمودی تصور کنند.

اگر درک ما از جهت زمان (مثلاً اینکه زمان را از چپ به راست یا راست به چپ تصور می‌کنیم) تحت‌تأثیر محیط جغرافیایی، تاریخ و فرهنگ ما قرار می‌گیرد، پس ممکن است مسائل دیگری نیز که آن‌ها را بدیهی می‌دانیم، فقط به دیدگاه و برداشت شخصی ما بستگی داشته باشد.