پایان تلخ یک امید بزرگ؛ زن آمریکایی پس از چهار ماه زندگی با کلیه خوک دچار رد پیوند شد

تُوانا لونی، مادربزرگ ۵۳ ساله‌ای از ایالت آلابامای آمریکا که در ۲۵ نوامبر ۲۰۲۴ کلیه‌ای از یک خوک اصلاح‌شده‌ی ژنتیکی دریافت کرده بود، هفته‌ی گذشته به دلیل از کار افتادن ناگهانی این عضو پیوندی، تحت عمل جراحی برای خارج کردن آن قرار گرفت. با گذشت چهار ماه و ۹ روز از این پیوند، رکورد جدیدی برای مدت زمان بقای کلیه‌ی خوک در بدن انسان ثبت شد، اما این اتفاق، شکست دیگری برای حوزه‌ی دیرپا و چالش‌برانگیز پیوند بین‌گونه‌ای (Xenotransplantation) به شمار می‌رود.

لونی قبلا یک کلیه‌ی خود را به مادرش اهدا کرده بود، اما کلیه‌ی باقیمانده‌اش از کار افتاد. او به مدت ۹ سال مجبور بود زندگی‌اش را با برنامه‌های منظم دیالیز تنظیم کند تا اینکه در مرکز درمانی لانگون دانشگاه نیویورک تحت عمل پیوند قرار گرفت. او یکی از دو بیماری بود که به‌تازگی  از خوک‌های اصلاح ژنتیکی‌شده کلیه دریافت کرده بودند؛ خوک‌هایی که شرکت‌های آمریکایی، تلاش کرده بودند با دست‌کاری‌های ژنی پیچیده، بافت‌های آن‌ها را برای سیستم ایمنی انسان کمتر بیگانه جلوه دهند.

محققان حوزه‌ی پیوند بین‌گونه‌ای، امید زیادی به موفقیت این جراحی‌های پیشگامانه داشتند. محققان چینی نیز در ماه مارس، برای نخستین بار از پیوند کلیه‌ی یک خوک اصلاح ژنتیکی‌شده خبر دادند، اما جزئیات چندانی منتشر نکرده‌اند.

کلیه‌ی خوک در ۴ آوریل (۱۵ فروردین) از بدن لونی خارج شد و او اکنون به خانه بازگشته است. لونی در بیانیه‌ای شخصی گفته است: «بسیار سپاسگزارم که این فرصت را داشتم تا بخشی از این تحقیق خارق‌العاده باشم. اگرچه نتیجه همان چیزی نبود که همه می‌خواستند، می‌دانم از این ۱۳۰ روز با کلیه‌ی خوک درس‌های زیادی آموخته شد و این می‌تواند به افراد بسیار دیگر در مسیر مقابله با بیماری کلیوی کمک کند و الهام ببخشد.»

کلیه‌ی خوکی که به لونی پیوند زده شد، توسط دانشمندان «ریویوکور»، یکی از شرکت‌های زیرمجموعه‌ی کمپانی زیست‌فناوری یونایتد تراپوتیکس، طراحی شده بود. آن‌ها در ژن‌های این کلیه ۱۰ تغییر ژنتیکی ایجاد کرده بودند تا احتمال پس‌زده‌شدن آن توسط سیستم ایمنی انسان کاهش یابد و خطر لخته‌شدن خون کم‌تر شود. اما در ۳۱ مارس (۱۱ فروردین)، لونی دچار ناراحتی در دفع ادرار شد. همان روز، هنگام مراجعه به درمانگاه، مشخص شد سطح کراتین خونش بالا رفته که نشانه‌ی عملکرد نادرست کلیه است. در ابتدا، دکتر رابرت مونتگُمری، جراح او از مرکز درمانی لانگون، فکر کرد شاید او فقط دچار کم‌آبی شده باشد؛ اما لونی بستری شد و روز بعد، سطح کراتین خونش دو برابر شد.

لونی برای ادامه‌ی درمان به نیویورک بازگشت. در آن زمان، پزشک معالجش احتمال انسداد در کلیه را مطرح کرد، اما سونوگرافی چنین موردی را نشان نداد. با توجه به اینکه موانع اولیه‌ی پس‌زدن که معمولاً در هفته‌ها و ماه‌های نخست رخ می‌دهند، برطرف شده بودند، احتمال وجود چالشی ناشناخته مطرح شد.

اگرچه استفاده از داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنیِ بیشتر برای حفظ کلیه پیشنهاد داده شد، پزشکان احتمال دادند که آسیب بازگشت‌ناپذیری به عضو پیوندی وارد شده باشد. با در‌نظر‌گرفتن وضعیت عمومی بیمار و شرایط پیش‌آمده، تصمیم به بازگشت به دیالیز گرفته شد. لونی بلافاصله پس از آن روند بهبودی را آغاز کرد. تیم درمان اعلام کرد که این تجربه، اطلاعات ارزشمندی را در زمینه‌ی پیوند اعضای حیوانی به انسان فراهم کرده است و وضعیت جسمانی لونی نیز رضایت‌بخش است.

در ۲۵ ژانویه (۶ بهمن)، جراحان بیمارستان عمومی ماساچوست کلیه‌ای اصلاح ژنتیکی‌شده از یک خوک را که توسط شرکت ای‌جِنِسیس تولید شده بود، به تیم اندروز، مردی ۶۶ ساله، پیوند زدند. اندروز که تحت درمان با داروهای سرکوب‌کننده‌ی ایمنی قرار دارد، پس از جراحی به خانه‌اش در نیوهمپشایر بازگشت، اما چند بار به‌دلیل عوارض جزئی بستری شد. شرکت‌های ای‌جنسیس و ریویوکور تغییرات ژنتیکی مشابهی را در خوک‌ها اعمال کرده‌اند، از جمله حذف مولکول‌های قندی خاص خوک که موجب واکنش ایمنی انسان می‌شود. کلیه‌ی پیوندی اندروز همچنین حاوی تغییراتی برای غیرفعال‌سازی ویروس‌های درونی خوکی (PERV) بود که بقایای ویروس‌های باستانی هستند و تاکنون عفونتی در انسان ایجاد نکرده‌اند. در مقابل، شرکت ریویوکور با روش اصلاح نژادی، تلاش کرده است تا از تولد خوک‌هایی با توانایی فعال‌سازی مجدد این ویروس‌ها جلوگیری کند.

لونی و اندروز هر دو کلیه‌ی خوکی خود را در قالب برنامه‌ی «دسترسی گسترده» سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، که به آن «استفاده‌ی دلسوزانه» نیز گفته می‌شود، دریافت کردند. در ماه فوریه، FDA به شرکت ریویوکور مجوز داد تا یک کارآزمایی بالینی رسمی را آغاز کند؛ این مطالعه در ابتدا با ۶ بیمار انجام خواهد شد اما در صورت کسب نتایج مثبت اولیه، امکان گسترش آن به ۴۴ بیمار دیگر نیز وجود دارد. شرکت ای‌جنسیس نیز قصد دارد به‌زودی مجوز مشابهی را از FDA دریافت کند. در صورت موفقیت کارآزمایی‌های بالینی و استفاده از تجربیات لونی و اندروز، پیوند بین‌گونه‌ای می‌تواند به وعده‌ی دیرینه‌ی خود جامه‌ی عمل بپوشاند و با ارائه‌ی دسترسی نامحدود به اعضای پیوندی، صف‌های طولانی انتظار پیوند را از بین ببرد.