نقد فیلم مردی به نام اتو (A Man Called Otto)

مردی به‌ نام اتو (A Man Called Otto) یک بازسازی آمریکایی از فیلمی سوئدی است. این فیلم، دومین اقتباس از رمانی به‌ نام مردی به نام اوه (A Man Called Ave) است که در سال ۲۰۱۲ توسط فردریک بکمن نوشته شد. اولین اقتباس سینمایی از این رمان به سال ۲۰۱۵ برمی‌گردد، فیلمی سوئدی به‌نام A Man Called Ave و به نویسندگی و کارگردانی هانس هولم که یکی از پنج فیلم نامزدشده برای دریافت جایزه‌ی بهترین فیلم خارجی‌زبان اسکار بود. از آنجائیکه شرکت‌های آمریکائی علاقه‌ی زیادی به بازسازی فیلم‌های اروپایی موفق دارند، طبیعی بود که سراغ این فیلم نیز بیایند.

بازسازی‌‌ها معمولا درگیر پروسه‌های پُرریسکی می‌شوند و فیلمساز باید مسیر سختی را تا رسیدن به نتیجه‌ای مطمئن طی کند. حال اگر فیلم مرجع، اثری قابل قبول باشد، شرایط وخیم‌تر خواهد بود، چراکه گروه تولید با چالش‌هایی سخت احاطه خواهد شد. کارگردان در این وضعیت هم باید جهان‌بینی خودش را پیاده کند و هم باید مراقب باشد تا از اثر قبلی کم نیاورد. درواقع از لحاظ سینمای هنری بازسازی زمانی عاقلانه است که فیلمساز برای جبران یکسری کاستی‌ها وارد چنین کار مخاطره‌آمیزی شود. شرکت‌های آمریکائی معمولا از بازسازی‌ها تنها برای کسب سود استفاده می‌کنند حتی اگر اثر جدید، چیزی برای اضافه کردن نداشته باشد. حال باید دید که مردی به‌نام اتو با جهان آمریکایی خودش چقدر توانسته نسبت به اقتباس سوئدی جذاب‌تر باشد؟

در ادامه داستان فیلم مشخص می‌شود

اتو مردی بدخلق همراه‌با اخلاق‌های وسواس‌گونه است که مرگ همسرش سونیا او را عمیقا افسرده کرده و به‌خاطر بازنشستگی پیش از موعد نیز احساس بی‌ارزشی می‌کند. اتو دیگر علاقه‌ای به زندگی ندارد و دائما راه‌های جدیدی را برای خودکشی امتحان می‌کند. او نسبت به کارهای آدم‌های اطراف‌اش حساس است و حتی با فروشنده‌ی فروشگاهی که به او طناب می‌فروشد تا خود را حلق‌آویز کند، نیز درگیر می‌شود. اما وقتی که خانواده‌‌ای پُرسروصدا به همسایگی‌اش می‌آیند، اوضاع تغییر می‌کند و اتو وارد جهان تازه‌ای می‌شود. یک تغییر که قرار است مسیری برای رستگاری اتو باشد.

این فیلم ایده‌های زیادی را در خود می‌پروراند، مسائلی ریشه‌ای از جهان انسان‌ها، چیزهایی که خاص انسان مدرن است و او دست‌به‌گریبان باهاشان راه می‌رود. اتو در مرکز این فیلم شخصیت‌محور قرار دارد. او در حال تجربه‌ی دوران سوگ است و فقدان سونیا بسیار آزارش می‌دهد. واکنش دفاعی او برای این وضعیت، خشم زیاد و اقدام به خودکشی‌های متعدد است. اتو می‌گوید که قبل از سونیا چیزی وجود نداشته و بعد از او نیز چیزی وجود نخواهد داشت. فیلمساز با این جملات ایده‌ای روانشناختی را باتوجه‌به خصوصیات خشن اتو روانه‌ی فیلم می‌کند. این شخصیت بواسطه‌ی گذشته‌ی سخت‌اش وابسته‌ی سونیا می‌شود و از آنجائیکه کارکتری تک‌بُعدی و سیاه‌ و سفید داشته، شخصیت متعادل و مهربان سونیا برایش جذاب می‌شود. حال کسی که چیزی از خود ندارد، قهرمان‌اش را از دست می‌دهد و تهی‌تر از همیشه به نقطه‌ی ابتدایی زندگی‌اش بازمی‌گردد.

اتو با مرگ همسرش، وارد مرحله‌ای از رشد و تغییر می‌شود، مسیری که باید در آن مهربانی کند، بدخلق نباشد، زیبایی‌ها را ببیند و با آنچه که به سرش آمده کنار آید. درواقع مرحله‌ی سوگواری اتو تبدیل به مسیری برای تغییر او می‌شود. زمانی‌که باید از بند وابستگی خود را رها کند و به کشف آنچه که در درون‌اش سرکوب کرده برآید. شروع این مسیر بوسیله‌ی همسایه‌های جدید اتو رقم می‌خورد. ماریسول و همسرش که از دید اتو آدم‌های احمقی هستند، شرایط را برای او تغییر می‌دهند و ماریسول یک دوستی بی‌نظیر را با قهرمان قصه شروع می‌کند.

ماریسول زنی مهربان و سرخوش است. پُرسروصداست، شوهری دست‌وپا چلفتی دارد، به‌خوبی آشپزی می‌کند، رانندگی بلد نیست و قرار است فرزند سوم‌اش را نیز به دنیا بیاورد. همه‌ی خصوصیاتی که جهان اخلاقی و رفتاری اتو باهاشان غریبه است و با آن‌ها در تضاد کامل قرار دارد. رابطه‌ی این دو نفر جهان پُرچالش جذابی را برای فیلم ترسیم می‌کند و اخلاق‌های متضادشان قصه را به‌سمت کشمکش‌های دراماتیکی می‌برد. ماریسول آرام‌آرام به اتو نزدیک می‌شود و روی دیگری از زندگی را به او نشان می‌دهد. شخصیت متفاوت ماریسول مسیر رشد و تغییر قهرمان قصه را فراهم می‌کند و به‌عنوان یک شخصیت همراه و همراز کاری می‌کند تا اتو وارد سفر قهرمان‌گونه‌اش شود.

ایده‌ی دوستی فیلم در این پلان‌ها شکل می‌گیرد و فیلمساز وارد دنیای روابط انسانی مدنظر نویسنده‌ی منبع اصلی می‌شود. فیلم نشان می‌دهد که چگونه یک دوستی می‌تواند زندگی آدمی سرسخت، غمگین، خشن و غیرقابل‌نفوذ را تغییر دهد. دوستی دو آدم متفاوت که هرکدام از جهانی آمده‌اند، ملاقاتی تأثیرگذار را ترتیب می‌دهد، مخصوصا اگر یکی از طرفین در رفتارهای خود اغراق کند و به‌راحتی کوتاه نیاید. این دوستی آنقدر خاص و تکان‌دهنده است که فیلم نیاز بیشتری به پرداخت این رویداد پیدا می‌کند اما پیرنگ کوتاه می‌آید و با تعلل پیش می‌رود. لحظاتی که اتو داستان خود را برای ماریسول بازگو می‌کند، موقعیت‌هایی کوتاه و گذرا هستند و به‌سرعت این صمیمیت به سطح می‌آید و شبیه‌ ایده‌ی اولیه‌اش پرقدرت نیست. این رابطه‌ی دوست‌داشتنی به‌خاطر تندخویی و بداخلاقی اتو نیازمند کار بیشتری از سوی فیلمساز بود، چراکه کارکتری به این سرسختی بعید است به‌راحتی‌ بتواند با کسی کنار بیاید.

A Man Called Otto، بیشتر یک کپی از فیلم مردی به‌ نام اوه است تا اینکه دست به اقتباس جدیدی زده باشد. با این وجود، فیلم باتوجه‌به جغرافیا و شرکت که در آن تولید شده، نسبت به مردی به‌نام اوه حاوی یکسری تفاوت‌ها است. در اولین نگاه مقایسه‌ای بین این دو فیلم متوجه تفاوت لحنی آن‌ها خواهیم شد. در مردی به‌ نام اوه، لحن جدی و تراژیک به لحن کمدی می‌چربد تا تماشاگر با سویه‌ی دردناک زندگی روبه‌رو شود و با دید عمیق‌تری به زندگی پُرچالش قهرمان قصه ورود کند. سینمای اروپا نسبت به آمریکا صاحب جهانی دغدغه‌مندتر است و نگاه عمیق‌تری به روایت دنیای اطرافش می‌اندازد، به‌همین دلیل نسخه‌ی سوئدی از پرداختی با کمدی بیشتر فاصله می‌گیرد و دنیایی نسبتا عبوس می‌سازد. روایتی که تماشاگر را ناراحت کند و درصدد تغییر جهان اطراف‌اش برآید.

«اتو»ی این فیلم قطعا از «اوه» جذاب‌تر است. تام هنکس در مردی به‌نام اتو تبدیل به دوست‌داشتنی‌ترین مرد عبوس قصه‌ها می‌شود و تماشاگر با او احساس راحتی بیشتری می‌کند. اتو طنازانه‌تر پیش می‌رود و ترکیب این طنز و کج‌خلقی‌ها معجون پُرملاتی را ترتیب می‌دهد، یک پرداخت لایه‌مند که «Ave» در قصه‌ی اوه از آن بی‌نصیب مانده است. اوه بیشترین بُعداش با سرسختی‌ها و ناراحتی‌ها پُر شده، به‌همین دلیل آن ترکیب پارادوکسیکالی که تماشاگر را نسبت به شخصیت اتو سر ذوق می‌آورد در کارکتر سوئدی وجود ندارد. البته‌ی همه‌ی شخصیت‌های مردی به‌نام اتو از شخصیت‌های فیلم اوه جذاب‌تر هستند، هم بازی‌هایشان بهتر است و هم با پرداخت قوی‌تری در فیلم حضور دارند و از طنز رفتاری‌شان برای پیشبرد داستانی تراژیک استفاده می‌کنند. درواقع نسخه‌ی آمریکایی بلد است چگونه از طنز استفاده کند و این ژانر جذاب را در روایتی تراژیک جای دهد.

فیلم مردی به‌ نام اوه نسبت به قصه‌ی اتو به کتاب وفادارتر است و اگر بخواهیم از دید دراماتیک به هر دو فیلم نزدیک شویم روابط علت‌ومعلولی در نسخه‌ی سوئدی خودش را بهتر نشان می‌دهد. در فیلم اوه ما با فلش‌بک‌هایی روبه‌رو هستیم که داستان زندگی و گذشته‌ی قهرمان قصه را تا حدودی برملا می‌کند، دقیقا مانند همان چیزی که در منبع اصلی بهش پرداخته شده است. تماشاگر به‌واسطه‌ی این فلش‌بک‌ها متوجه علت تلخی رفتار اوه می‌شود و می‌فهمد که قبل از سونیا، قهرمان قصه واقعا زندگی خوبی نداشته است. اما در این فیلم تماشاگر برای درک علت کج‌خلقی‌های اتو به مشکل برمی‌خورد، چراکه این فلش‌بک‌ها آنچنان که لازم است وجود ندارند.

A Man Called Otto، اثری انسانی، تراژیک و کمدی است. داستانی از روابط انسان‌ها، قصه‌ای درباره‌ی عشق، رویایی خنده و تلخی و واقعیات ناگزیر زندگی. این نسخه تلخی‌ها را کم کرده و مخاطب‌اش را تشویق می‌کند تا در میان سختی‌ها تنها زیبایی‌ها را ببیند و در گذشته به‌دنبال چیزی نگردد. قصه‌ی اوه با نگاهی اروپایی ساخته شده و قصه‌ی اتو با اندیشه‌های آمریکایی. به‌طور کلی «مردی به نام اتو»، بازسازی خوبی است که سعی می‌کند فیلم اصلی سوئدی را با شیوه‌های جدیدتری به‌نمایش درآورد.