ناهمزمانی فصلی؛ آغاز بهار و پاییز حتی در عرض‌های جغرافیایی یکسان کاملاً متفاوت است

چیزهایی که در مدرسه درباره‌ی چهار فصل منظم سال آموخته‌ایم، شاید فقط برای نیمی از جهان صحت داشته باشد. مطالعه‌ای تازه نشان می‌دهد که چرخه‌های فصلی زمین حتی در فواصل بسیار کوتاه و عرض‌های جغرافیایی یکسان، می‌توانند سازهای کاملاً مخالفی بزنند.

پژوهشگران در مطالعه‌ی خود نقشه‌ای دقیق از ریتم‌های فصلی سراسر جهان تهیه کردند. این نقشه حقیقتی شگفت‌انگیز را آشکار می‌کند: مناطقی که در همسایگی هم قرار دارند، ممکن است از نظر زمان‌بندی تغییرات فصلی، مثل شروع رویش یا خزان، مثل زمین تا آسمان با هم تفاوت داشته باشند.

تیم پژوهشی با استفاده از ۲۰ سال داده‌های ماهواره‌ای و بررسی بازتاب نور فروسرخ گیاهان، چرخه‌های رشد را در کل سیاره زیر ذره‌بین بردند. نتیجه نشان داد الگوی کلاسیک چهارفصل فقط برای اروپا و آمریکای شمالی به‌طور دقیق کار می‌کند؛ اما وقتی به مناطق گرمسیری یا کوهستانی می‌رسیم، همه‌چیز عوض می‌شود. تیم پژوهش توضیح می‌دهند:

نقشه‌ی ما حتی جغرافیای پیچیده‌ی فصل‌های برداشت قهوه در کلمبیا را نیز توضیح می‌دهد؛ جایی که مزارع قهوه با فاصله‌ی یک روز رانندگی در میان کوه‌ها، چنان چرخه‌های متفاوتی دارند که انگار در دو نیم‌کره‌ی مخالف زمین قرار گرفته‌اند.

پدیده جالبی که دانشمندان کشف کرده‌اند، به‌عنوان «ناهمزمانی فصلی» شناخته می‌شود. در دامنه‌های کوهستانی مناطق گرمسیری یا مدیترانه‌ای، دما نیست که حرف اول را می‌زند، بلکه دسترسی به نور خورشید و آب است که فرمان شروع یا پایان رشد را صادر می‌کند.

تفاوت‌های شدید در فاصله‌های کوتاه، همان حلقه‌ی مفقوده‌ای است که توضیح می‌دهد چرا مناطق گرمسیری این‌قدر تنوع زیستی بالایی دارند. وقتی گیاهان و جانوران یک منطقه چرخه‌های زندگی متفاوتی داشته باشند، در زمان‌های مختلفی تولیدمثل می‌کنند و به مرور زمان از هم فاصله می‌گیرند. این جدایی زمانی، درست مانند جدایی مکانی، پس از سال‌ها می‌تواند به شکل‌گیری گونه‌های کاملاً جدید منجر شود.

نگاه تازه به ریتم‌های زمین فقط برای زیست‌شناسان جذاب نیست؛ بلکه می‌تواند در کشاورزی دقیق و حتی درک چگونگی گسترش بیماری‌ها در آینده نیز قواعد بازی را تغییر دهد.

پژوهش در نشریه‌ی نیچر منتشر شده است.