نادانی آگاهانه؛‌ چرا هرچه بزرگ‌تر می‌شویم، کمتر می‌خواهیم حقیقت را بدانیم؟

بسیاری از بزرگسالان وقتی با شرایط نامطمئن روبه‌رو می‌شوند، گاهی ترجیح می‌دهند از دنبال کردن اطلاعات صرف‌نظر کنند. برای مثال، ممکن است اخبار ناخوشایند را دنبال نکنند یا حساب بانکی خود را بررسی نکنند تا از اضطراب و نگرانی کوتاه‌مدت دوری کنند. اکنون پژوهشگران مشخص کرده‌اند که دقیقاً در چه مرحله‌ای از زندگی ما مسیر «نادانی خوشایند» را انتخاب می‌کنیم و راحتی را بر مواجهه با عدم قطعیت ترجیح می‌دهیم.

محققان دانشگاه شیکاگو توانسته‌اند سن دقیقی را مشخص کنند که در آن افراد شروع به اجتناب از اطلاعات می‌کنند. این رفتار که «اثر شترمرغ» نام دارد، به این معناست که فرد عمداً از دانستن چیزهایی که ممکن است باعث اضطراب یا ناراحتی شود، خودداری می‌کند. البته نام این پدیده به شترمرغ اشاره دارد، اما برخلاف باور عمومی، شترمرغ‌ها واقعاً سر خود را در شن نمی‌برند و این فقط استعاره‌ای برای اجتناب از مواجهه با واقعیت است.

جالب این است که چنین رفتاری خیلی زودتر از آنچه فکر می‌کنیم در زندگی ظاهر می‌شود. به گزارش نیواطلس، در مجموعه‌ای آزمایش روی ۳۲۰ کودک آمریکایی ۵ تا ۱۰ ساله، مشخص شد که کودکان کوچک‌تر فعالانه به دنبال کسب اطلاعات بودند، اما از سن هفت سالگی، اگر پاسخ‌ها احتمال ایجاد احساس منفی داشتند، کودکان شروع به اجتناب از اطلاعات کردند.

دکتر رادیکا سانتاناگوپالان، پژوهشگر دانشگاه شیکاگو می‌پرسد: «چرا کودکان این‌قدر کنجکاو هستند، اما ما به مرور زمان به بزرگسالانی تبدیل می‌شویم که از اطلاعات اجتناب می‌کنیم؟ این گذار دقیقاً چگونه اتفاق می‌افتد؟»

پژوهشگران در نخستین آزمایش خود پنج دلیل احتمالی برای رفتار «سر در شن فرو کردن» را بررسی کردند:

• اجتناب از احساسات منفی مانند اضطراب یا ناامیدی
• اجتناب از اطلاعات منفی درباره محبوبیت یا شایستگی خود
• جلوگیری از به چالش کشیده‌شدن باورها
• محافظت از ترجیحات خود
• عمل کردن به نفع خود، اما به گونه‌ای که دیگران آن را خودخواهانه یا خودمحورانه تصور نکنند.

در یکی از سناریوهای آزمایش، کودکان ابتدا باید درباره شیرینی‌های مورد علاقه و شیرینی‌هایی که کمتر دوست داشتند، فکر می‌کردند. سپس فرصتی به آن‌ها داده شد تا ویدئویی را تماشا کنند که نشان می‌داد هر یک از این شیرینی‌ها چگونه می‌تواند برای دندان‌هایشان مضر باشد. هدف این آزمایش بررسی تمایل کودکان به دانستن اطلاعاتی بود که ممکن است خوشایندشان نباشد یا احساسات منفی ایجاد کند.

سانتاناگوپالان می‌گوید: «در حالی که کودکان کوچک‌تر با اشتیاق به دنبال کسب اطلاعات بودند، کودکان بزرگ‌تر شروع به اجتناب کردند. برای مثال، آن‌ها نمی‌خواستند بدانند چرا شیرینی مورد علاقه‌شان برایشان مضر است، اما مشکلی نداشتند که درباره مضرات شیرینی‌هایی که کمتر دوست داشتند اطلاعات کسب کنند.»

یکی دیگر از جنبه‌های جالب رفتار اجتناب از اطلاعات، مفهوم «فضای اخلاقی» است. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که افراد برای منافع شخصی خود از دانستن اطلاعات اجتناب می‌کنند؛ اما طوری عمل می‌کنند که دیگران این رفتار را خودخواهانه یا خودمحورانه تشخیص ندهند. به عبارت دیگر، افراد می‌توانند تصمیم بگیرند منافع خود را دنبال کنند، درحالی‌که ظاهراً به دیگران نیز توجه دارند و تصمیمشان عادلانه به نظر می‌رسد.

سانتاناگوپالان توضیح می‌دهد: «انسان‌ها تمایل دارند به نفع خود عمل کنند، اما هم‌زمان اهمیت زیادی برای ظاهر منصفانه‌بودن در نظر دیگران قائل هستند. مفهوم فضای اخلاقی این امکان را فراهم می‌کند که فرد بتواند هم منافع شخصی خود را حفظ کند و هم طوری رفتار کند که دیگران احساس نکنند او خودخواه است.»

در آزمایش، کودکان بزرگ‌تر به‌طور فزاینده‌ای از دانستن تعداد برچسب‌هایی که شریکشان دریافت می‌کرد اجتناب می‌کردند. این کار به آن‌ها امکان می‌داد منافع خود را حفظ کنند و هم‌زمان احساس گناه ناشی از انتخاب سطلی با تعداد نامعلوم برچسب برای شریکشان را تجربه نکنند. به این ترتیب، کودکان یاد گرفتند چگونه به نفع خود تصمیم بگیرند و هم‌زمان ظاهر منصفانه‌بودن را حفظ کنند.

نتایج پژوهش نشان داد که با افزایش سن، کودکان تمایل بیشتری به اجتناب از کسب اطلاعات پیدا می‌کنند، به‌خصوص زمانی که می‌دانند دانستن آن اطلاعات ممکن است احساسات منفی مانند اضطراب یا ناامیدی ایجاد کند. با‌این‌حال، یک استثنا نیز وجود داشت: اطلاعات مربوط به شایستگی و عملکرد تحصیلی کودکان.

کودکان حتی زمانی که احتمال داشت نتیجه امتحانشان منفی باشد، تمایلی به دوری از کسب این اطلاعات نداشتند. پژوهشگران بر این باورند که دلیل این استثنا ممکن است تأثیر آموزش‌های مدرسه باشد؛ جایی که کودکان یاد می‌گیرند با تلاش و یادگیری می‌توانند مهارت‌ها و توانایی‌های خود را بهبود بخشند و نتیجه منفی فقط گام کوچکی در مسیر رشد و پیشرفت آنها محسوب می‌شود.