ممنوعیت تلفن همراه در مدارس می‌تواند احساس تنهایی دانش‌آموزان را افزایش دهد

ممنوعیت تلفن همراه در مدارس ممکن است به سلامت روان برخی از دانش‌آموزان آسیب بزند. شواهد علمی موجود درباره تأثیرات منفی تلفن همراه بر عملکرد تحصیلی و تمرکز دانش‌آموزان هنوز قطعی نیست، اما پژوهش‌ تازه‌ای نشان می‌دهد حذف کامل این ابزار از محیط‌های آموزشی می‌تواند اثرات ناخواسته‌ای بر سلامت روان و احساس تعلق اجتماعی دانش‌آموزان داشته باشد.

در سال‌های اخیر، نگرانی درباره پیامدهای استفاده بیش از حد از صفحه‌نمایش و شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه در میان نوجوانان افزایش یافته است. بسیاری بر این باورند که استفاده از تلفن همراه در کلاس باعث کاهش تمرکز و افت تحصیلی می‌شود. بااین‌حال، نتایج مطالعه‌ای جدید در هلند نشان داده است که ممنوعیت کامل استفاده از تلفن‌های هوشمند ممکن است موجب احساس تنهایی بیشتر در برخی دانش‌آموزان شود، به‌ویژه در میان کسانی که از نظر اجتماعی آسیب‌پذیرترند.

سانیوگیتا خاره، پژوهشگر دانشگاه رادبود در هلند که سرپرستی مطالعه را بر عهده داشته است، می‌گوید: «اگر مدارس تصمیم به اجرای ممنوعیت کامل تلفن‌های هوشمند بگیرند، باید به این نکته توجه داشته باشند که دانش‌آموزان اجتماعی‌تر احتمالاً کمتر آسیب می‌بینند، اما دانش‌آموزانی که در برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند ممکن است احساس انزوا و دوری بیشتری پیدا کنند.» او معتقد است این وضعیت ممکن است در آغاز اجرای سیاست رخ دهد و در صورت سازگاری تدریجی دانش‌آموزان با شرایط جدید، کاهش یابد.

به‌گزارش نیوساینتیست، در هلند از ابتدای ژانویهٔ ۲۰۲۴، ورود تلفن و سایر دستگاه‌های هوشمند به کلاس‌های درس ممنوع شد. پژوهشگران برای بررسی تأثیر این تصمیم، از دو مدرسه متوسطه که این سیاست را اجرا کرده بودند، در دو نوبت پیش و پس از آغاز ممنوعیت نظرسنجی کردند.

در این پژوهش، دو نوع احساس تنهایی بررسی شد. نوع اول تنهایی اجتماعی بود، یعنی اینکه دانش‌آموز تا چه اندازه احساس می‌کند عضوی از یک گروه یا جمع دوستانه است و دیگران او را می‌پذیرند. نوع دوم تنهایی هیجانی که به احساسی اشاره دارد که فرد در روابط نزدیک و صمیمی تجربه می‌کند؛ مثلاً اینکه آیا کسی را دارد که بتواند با او درد دل کند و احساس نزدیکی عاطفی داشته باشد یا خیر.

ممنوعیت تلفن همراه تغییر محسوسی در احساس تنهایی اجتماعی ایجاد نکرد، اما سطح تنهایی هیجانی در میان برخی دانش‌آموزان اندکی افزایش یافت. به گفته پژوهشگران، یکی از دلایل این مسئله می‌تواند این باشد که برخی از دوستان صمیمی دانش‌آموزان در همان مدرسه حضور ندارند و ممنوعیت تلفن، مانع از تماس و ارتباط روزانه آن‌ها با یکدیگر می‌شود. افزون بر این، مشخص شد دانش‌آموزانی که از پیش در موقعیت‌های اجتماعی دچار مشکل بودند، پس از اجرای ممنوعیت احساس انزوای بیشتری داشتند.

مطالعات مشابه در کشورهای دیگر نیز به نتایج متنوعی دست یافته‌اند. پژوهش‌هایی در انگلستان و ایالات متحده نشان می‌دهد سیاست‌های سختگیرانه در زمینه استفاده از تلفن همراه، اگرچه ممکن است زمان استفاده از گوشی را کاهش دهند، لزوماً به بهبود سلامت روان، کاهش اضطراب یا بهبود عملکرد تحصیلی منجر نمی‌شوند. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان تأکید دارند که به‌جای تکیه بر ممنوعیت مطلق، باید راهکارهای آموزشی و فرهنگی برای استفاده سالم و مسئولانه از فناوری در مدارس اتخاذ شود.

در ایران نیز مسئله استفاده از تلفن همراه در مدارس طی سال‌های اخیر محل بحث بوده است. طبق گزارش بیکینگ، ورود تلفن همراه به مدارس کشور به‌طور کلی ممنوع نیست، اما استفاده از آن در کلاس‌های درس محدود شده است. وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده است که همراه داشتن گوشی بلامانع است، ولی استفاده از آن در ساعات درس به‌منظور جلوگیری از ایجاد مزاحمت و تمرکززدایی ممنوع است. در همین حال، در کارزار آنلاینی بیش از ۴۰ هزار دانش‌آموز از این وزارتخانه خواسته‌اند تا محدودیت‌های موجود کاهش یابد و امکان استفاده منطقی از تلفن در محیط مدرسه فراهم شود.

به نظر می‌رسد بحث درباره تلفن همراه در مدارس نه تنها یک موضوع آموزشی، بلکه مسئله‌ای روان‌شناختی و اجتماعی است که نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. حذف کامل گوشی شاید بتواند بخشی از مشکلات ناشی از حواس‌پرتی یا وابستگی به شبکه‌های اجتماعی را کاهش دهد، اما ممکن است پیامدهایی مانند افزایش احساس تنهایی و کاهش تعاملات دوستانه را نیز در پی داشته باشد. شاید بهترین رویکرد، یافتن تعادلی میان استفاده مسئولانه از فناوری و حفظ ارتباطات انسانی باشد؛ رویکردی که هم سلامت روان و هم مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان را تقویت کند.