تینا مزدکی_کمی بیش از ۵ میلیون سال پیش، آب اقیانوس اطلس از جایی که امروز به نام تنگهی جبلالطارق میشناسیم به دریای مدیترانه راه یافت. براساس یک نظریه، آبی با سرعتی فراتر از یک خودروی در حال حرکت، از شیبی به ارتفاع یک کیلومتر به سمت مدیترانه خشک سرازیر شد و در مسیر خود درهای عمیق به اندازهی یک آسمانخراش در بستر زمین حفر کرد.
در آن زمان، مدیترانه بیشتر شبیه یک حوضه خشک و شور بود تا یک دریا، اما جریان ورودی چنان عظیم بود که این حوضه تنها در عرض چند سال و شاید حتی چند ماه دوباره پر شد. در اوج این رویداد، شدت جریان آب تقریباً هزار برابر بیشتر از جریان فعلی رود آمازون بوده است. این نظریه چیزیست که یکی از نویسندگان مقاله فعلی در پژوهشی در سال ۲۰۰۹ مطرح کرده بود. پژوهشی دربارهی درهای زیردریایی در امتداد تنگهی جبلالطارق بود که احتمال میرفت بر اثر همین سیل عظیم شکل گرفته باشد. اگر این فرضیه درست باشد، با وجود مخالفتهایی که در جامعهی علمی با آن روبهرو است، این سیل که به ابرسیل زانکلین (Zanclean Flood)، معروف است، بزرگترین سیل ثبتشده در تاریخ زمین خواهد بود.
ردپای سیل بر روی سنگها
اما ادعاهای بزرگ به شواهد بزرگ نیاز دارند. پژوهش جدید محققان، سنگهای رسوبی مربوط به دورهی زانکلین را بررسی میکند؛ سنگهایی که بهنظر میرسد آثاری از نحوهی جریان آب در شکافی میان سیسیل و شمال آفریقا را بر خود ثبت کردهاند و در نهایت بخش شرقی دریای مدیترانه را پر کرده است.
ماجرای این فرضیه به اواخر قرن نوزدهم برمیگردد؛ زمانی که زمینشناسان با بررسی برشهای سنگی سرشار از نمک در اطراف مدیترانه، متوجه پدیدهای غیرعادی مربوط به ۵ تا ۶ میلیون سال پیش شدند، یعنی خشک شدن دریا. به این دوره نام مسینین داده شد و خشکی مدیترانه بعدها به بحران شوری مسینین شهرت یافت.
در دههی ۱۹۷۰، دانشمندان برای نخستینبار در زیر بستر دریای مدیترانه حفاری عمیق انجام دادند. این کار به سه کشف مهم منجر شد، نخست، یافتن لایهای چند کیلومتری از نمک در زیر بستر دریا که نشاندهندهی خشک شدن گستردهی مدیترانه در حدود ۶ میلیون سال پیش بود؛ دورهای که با جدا شدن این دریا از اقیانوس اطلس همراه بود. دوم، کشف رسوباتی با فسیلهای آبهای کمعمق و نسبتاً شیرین، که حاکی از سقوط سطح دریا به بیش از یک کیلومتر زیر سطح فعلی و تبخیر شدید آب بود و سوم، بازگشت ناگهانی این رسوبات به الگوی معمول رسوبات دریایی عمیق، که نشانهای از پر شدن دوبارهی مدیترانه در پایان این دوره بود. این مرحله از ماجرا همان چیزیست که در دههی ۷۰ بهعنوان «سیل زانکلین» شناخته شد، هرچند جزئیات آن مبهم بود.
نقطهی عطف بعدی در سال ۲۰۰۹ رقم خورد، زمانی که دادههای ژئوفیزیکی مربوط به پروژهی تونل آفریقا–اروپا، وجود یک درهی زیردریایی عظیم میان اقیانوس اطلس و مدیترانه را نشان دادند. بهنظر میرسید این دره بر اثر سیلی ناگهانی و فاجعهبار ایجاد شده باشد. در پژوهش اخیر محققان به سرگروهی آرون میکالف، متخصص بستر دریا از کشور مالت، منطقهای بررسی شد که احتمالاً جریان سیلزدهی مدیترانهی غربی در آنجا با یک مانع زمینشناسی بهنام «سد سیسیل» برخورد کرده یعنی همان سازهی طبیعی که امروزه آفریقا را به ایتالیا متصل میکند. هدف این پروژه، بررسی نشانههایی بود که رخ دادن سیل دوم در مسیر پر شدن بخش شرقی مدیترانه را اثبات کنند.
ردیابی در سیسیل
جیووانی بارکا، یکی از اعضای تیم پژوهشی که اتفاقا در جنوب سیسیل بزرگ شده، مدتها پیش به این احتمال رسیده بود که تپههای کمارتفاع نزدیک ساحل، بخشی از همان سد سیسیل هستند و ممکن است آثاری از عبور سیل در آنها باقی مانده باشد. بازدید میدانی از این منطقه شواهدی چشمگیر به همراه داشت. تپههایی همراستا که با فرورفتگیهای عمیق از یکدیگر جدا شده بودند، بسیار شبیه به تپههایی بودند که در ایالت واشنگتن آمریکا در اثر سیل پایان آخرین عصر یخبندان شکل گرفتهاند.
اگر تپههای سیسیل هم بر اثر سیلی عظیم شکل گرفته باشند، حتی با گذشت بیش از ۵ میلیون سال باید آثاری از سنگهای فرسایشیافته در بالای آنها باقی مانده باشد. بررسیهای محققان نشان داد که چنین شواهدی واقعاً وجود دارد و سنگهایی درهمریخته و دگرریخته تا اندازهی تختهسنگ، در خطالرأس تپهها دیده میشوند. این سنگها همچنین در کف فرورفتگیها و نواحی دورتر نیز شناسایی شدند.
برای بررسی دقیقتر، یک مدل شبیهسازی رایانهای از نحوهی عبور جریان سیل از سد سیسیل طراحی شد و نتایج مدل نشان داد که سیل از جهتی عبور کرده که به شکلگیری تپهها منجر شده است. طبق این مدل، تپهها در اثر جریان آبی با عمق بیش از ۴۰ متر و سرعتی حدود ۱۱۵ کیلومتر در ساعت شکل گرفتهاند. در منطقهای که مدلسازی صورت گرفت، حجم آبی معادل ۱۳ میلیون متر مکعب در ثانیه وارد حوضهی شرقی مدیترانه شده است. برای مقایسه، رود آمازون امروزی تنها ۲۰۰ هزار متر مکعب در ثانیه جریان دارد. این فقط بخشی از سیلابی است که ابتدا از جبلالطارق عبور کرد و سپس بهسمت شرق و نزدیکی سیسیل جاری شد.
منبع: theconversation
۵۸۳۲۳
