رونق سرمایه‌گذاری خرد با طلای آنلاین؛ ۹۰ درصد کاربران کمتر از یک گرم طلا می‌خرند

طلای دیجیتال در ایران دیگر تنها یک ایده فناورانه نیست؛ این روزها به یکی از اصلی‌ترین ابزارهای حفظ ارزش پول برای میلیون‌ها ایرانی بدل شده است. بازاری که پیش‌تر تنها با سکه و مصنوعات فیزیکی شناخته می‌شد، حالا لباسی دیجیتال به تن کرده و با کاهش کارمزد و ایجاد شفافیت، امکان سرمایه‌گذاری خرد را برای اقشار گسترده‌ای از جامعه فراهم کرده است.

بیست‌ودومین رویداد فیناپ با محوریت همین موضوع، یعنی «طلای دیجیتال و بازار ایران؛ پناهگاهی در عصر تورم و رکود» در روز پنج‌شنبه ۲۷ شهریورماه برگزار شد. در این نشست کارشناسانی از حوزه‌های اقتصادی و فناوری مالی درباره کارکردهای این ابزار نوین سخن گفتند و به بررسی جایگاه آن در معیشت خانوارها پرداختند.

شهرام شریف، کارشناس معاملات اقتصادی، در آغاز نشست به نقش تاریخی طلا در جهان پرداخت و توضیح داد که چگونه «دیجیتال گلد» در ایران در قالب پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا در حال گسترش است. او تأکید کرد بیش از ۱۷ میلیون نفر در کشور از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند و حدود ۹۰ درصد آن‌ها خریدهایی کمتر از یک گرم دارند؛ موضوعی که پیش‌تر عملاً امکان‌پذیر نبود.

امیرحسین خالقی، پژوهشگر اقتصاد سیاسی، در ادامه نشست با اشاره به جایگاه تاریخی طلا یادآور شد که این فلز همواره تحت نظارت و محدودیت دولت‌ها بوده است. او توضیح داد که از زمان تعریف استاندارد طلا در قرن نوزدهم تا امروز، همواره دخالت دولت‌ها در کنار گذاشتن طلا از جایگاه پولی به زیان اقتصاد بوده است.

خالقی گفت که طلا برخلاف پول فیات امکان چاپ بی‌پایان ندارد و همین ویژگی باعث می‌شود در طول زمان ارزش خود را حفظ کند. با این حال، او پیش‌بینی کرد دولت‌ها هیچ‌گاه اجازه نخواهند داد پلتفرم‌های دیجیتال طلا بیش از اندازه بزرگ شوند. به اعتقاد او، هرچند از نظر تئوریک بازگشت به استاندارد طلا حتی می‌تواند راهکاری برای مقابله با ابرتورم باشد، اما در ایران انگیزه سیاسی لازم برای چنین تصمیمی وجود ندارد.

نیما امیرشکاری، کارشناس فناوری‌های مالی، نیز در این نشست توضیح داد که در دنیای دیجیتال، تقریباً همه کالاهای فیزیکی نسخه‌ای دیجیتال یافته‌اند و طلا هم از این قاعده مستثنی نیست. به گفته او، ابزارهایی مانند گواهی سپرده طلا، طلای گرمی، توکن طلا و طلای کریپتو نمونه‌های این تغییر هستند.

امیرشکاری یادآور شد تاریخچه استفاده از طلا در ایران، از دوران سکه‌های قاجار تا امروز، نشان می‌دهد این فلز همواره در مرز میان کالا، سرمایه و پول قرار داشته است. طلای آنلاین نیز ادامه همین مسیر است و در شرایط تورمی می‌تواند هم ابزار سرمایه‌گذاری باشد و هم نقشی شبیه پول رایج پیدا کند.

در بخش دیگری از این نشست، مصطفی اکرمی، مدیرعامل میلی، با تمرکز بر شرایط خاص ایران، طلای دیجیتال را ادامه طبیعی بازار سنتی طلا دانست. او توضیح داد: «اتفاقی که امروز در حال وقوع است، تنها دیجیتالی شدن همان بازار سنتی است تا خرید و فروش آسان‌تر شده و پس‌اندازی امن با ویژگی‌هایی چون شفافیت و امنیت در فضای دیجیتال ایجاد شود.»

اکرمی با اشاره به تجربه سکه ثامن و دغدغه‌های ناشی از آن، تأکید کرد که از سال ۱۳۹۹ فروش آنلاین طلا در کشور دارای ضوابط مشخص و مصوب هیئت وزیران شده است. به گفته او، تعریف قانونی مشخصی برای این فعالیت وجود دارد، هرچند با توجه به تغییرات بازار نیاز به بازنگری دارد.

اکرمی با بیان اینکه در فرآیند تولید و تحویل طلاهای کم‌وزن، چالش‌هایی وجود دارد، توضیح داد: هرچه وزن طلا کمتر باشد، کارمزد آن بالاتر می‌رود و گاه ارزش تولید با میزان کارمزد همخوانی ندارد. به همین دلیل اگرچه امکان تحویل طلا در اندازه‌هایی مانند ۱۰۰ سوت وجود دارد، اما از نظر منطقی برای کاربر مقرون‌به‌صرفه نیست. بسیاری از کسانی که یک گرم یا کمتر طلا می‌خرند، اساسا قصد تحویل فیزیکی ندارند و هدف اصلی آن‌ها حفظ ارزش پولشان در برابر تورم است.

او با اشاره به تفاوت پلتفرم‌های طلا با صندوق‌های بورسی افزود: « رشد قیمت صندوق‌های طلا ابهام دارد، زیرا به حواله معادن، ذخیره نقدی یا شمش وابسته است و درک این سازوکارها برای کاربران عادی دشوار است. علاوه بر نیاز به سواد مالی بالاتر برای فعالیت در بورس، پلتفرم‌های آنلاین طلا توانسته‌اند خلا موجود را پر کنند و برای قشری از جامعه که آشنایی کمتری با مفاهیم پیچیده مالی دارند، امکان حفظ ارزش پول را فراهم سازند..»

صادق سپندارند، کارشناس اقتصادی، با نگاهی انتقادی به این بازار گفت: «در اقتصادی مضطرب، هر چیزی که با روکش طلا عرضه شود مشتری دارد، اما مسئله اصلی این است که در پشت این روکش واقعاً طلا وجود داشته باشد.»

 او تأکید کرد که پلتفرم‌های طلا نه از نوآوری، بلکه از مشکلات ساختاری اقتصاد ایران به وجود آمده‌اند و یکی از مهم‌ترین نقدها نبود شفافیت است؛ اینکه نرخ طلا دقیقاً بر چه مبنایی تعیین می‌شود و چطور می‌توان از اصالت و عیار آن مطمئن بود.

سپندارند همچنین به مسئله مجوزها پرداخت و گفت: هنوز روشن نیست طلا باید به‌عنوان کالا یا ارز طبقه‌بندی شود. این ابهام می‌تواند ریسک‌هایی مشابه تجربه تلخ مؤسسات اعتباری ایجاد کند؛ جایی که مجوز از یک نهاد صادر شد اما در عمل، فعالیتی متفاوت انجام گرفت. او راه‌حل را در حسابرسی‌های مستقل و شفاف دانست.

مدیرعامل پلتفرم میلی در پاسخ به این دغدغه گفت که دغدغه‌های نظارتی طی یک سال گذشته جدی‌تر مطرح شده و حتی به تشکیل «کارگروه اقدام مشترک» در وزارت صمت منجر شده است. او گفت:

در اصل همه بر ضرورت وجود نظارت اتفاق نظر دارند، اما اختلاف بر سر این است که کدام نهاد باید مسئولیت آن را بر عهده بگیرد بانک مرکزی خود به عنوان مرکز مبادله طلا فعالیت دارد و این موضوع نوعی تناقض ایجاد می‌کند، زیرا این نهاد نمی‌تواند همزمان فروشنده و ناظر باشد. بر اساس قانون، بانک مرکزی می‌تواند درخواست‌های خود را به نهادهای نظارتی ارائه دهد، اما ورود مستقیم آن به همه مسائل الزامی نیست.

– مصطفی اکرمی، مدیرعامل میلی

نیما امیرشکاری، کارشناس حوزه فین‌تک، بحث را به جایگاه طلا در قانون پولی و بانکی کشاند. او یادآور شد که طلا در این قانون به‌عنوان پشتوانه پول تعریف شده و نه ابزار معامله؛ بنابراین ماهیت آن بیشتر به کالا نزدیک است.

امیرشکاری همچنین مقایسه‌ای میان پلتفرم‌های طلا و مؤسسات مالی انجام داد و هشدار داد: «هرچه حجم سرمایه‌گذاری مردم در این پلتفرم‌ها افزایش یابد، ریسک بروز بحران‌های مشابه هجوم بانکی بیشتر خواهد شد.»

اکرمی در ادامه آنها به موضوع خالی‌فروشی و اصالت‌سنجی طلا پرداخت و گفت که مسئله اصالت‌سنجی دو موضوع مهم دارد. نخست اینکه نظام سنتی بازار طلا بر اساس سازوکارهای قدیمی شکل گرفته و اگر اصالت آن زیر سوال رود:

در واقع کل بازار سنتی و سازوکارهای نظارتی آن زیر سوال می‌رود، چرا که پلتفرم‌ها نیز از همان بازار خرید می‌کنند. دوم اینکه نظارت بر طلا یک پیش‌فرض ثابت است، زیرا محل نگهداری طلاها مشخص است و امکان بررسی تخلف وجود دارد. همچنین عیارسنجی هر معامله به دلیل هزینه‌بر بودن مرسوم نیست.

– مصطفی اکرمی، مدیرعامل میلی

او افزود که امکان بررسی محل نگهداری طلاها وجود دارد و حتی اگر تنها ۱۰ درصد معاملات به‌صورت تصادفی عیارسنجی شوند، اعتماد عمومی تقویت خواهد شد.

او همچنین به تجربه‌ای بعد از جنگ ایران و اسرائیل اشاره کرد: «بانک مرکزی درگاه‌های پرداخت پلتفرم‌ها را بست و مردم نگران شدند. اما در نهایت تمام طلا تحویل داده شد، چون پشتوانه واقعی وجود داشت.»

اکرمی توضیح داد تاکنون ۴۷۰ مجوز برای پلتفرم‌های طلا صادر شده و حدود ۱۷۰ پلتفرم فعال هستند؛ اما تنها ۲۶ پلتفرم تراکنش‌های قابل‌توجهی دارند. او افزود: «در یک سال گذشته هیچ گزارشی از تخلف ثبت نشده و اکنون اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی سیستم نظارتی تازه‌ای رونمایی کرده است.»

در بخش پایانی نشست، خالقی با انتقاد از عملکرد نظام بانکی کشور گفت: « سیستمی که سالانه ۸۰ درصد از ثروت مردم را به نام تورم از بین می‌برد، آخرین نهادی است که می‌تواند نسبت به صحت فعالیت پلتفرم‌های طلا یا نگرانی برای پول مردم اظهار نظر کند.»

خالقی یادآور شد که پول در تاریخ همواره ابتدا یک کالای ارزشمند بوده و سپس نقش ابزار پرداخت را پیدا کرده است. او با این حال درباره آینده پلتفرم‌های طلا تردید داشت و گفت: «دولت‌ها اجازه نمی‌دهند این کسب‌وکار بیش از حد بزرگ شود، مگر آنکه به شکلی شبه‌دولتی اداره شود.»