روایت مهاجران کوچک باستانی: گربه‌های اهلی چگونه و از کجا به شرق آسیا رسیدند؟

شیائو، همسر سومین امپراتور در سلسله‌ی تانگ چین، در واپسین لحظات زندگی‌اش نیز به گربه‌ها می‌اندیشید. او که یکی از همسران صیغه‌ای دربار امپراتور بود، در رقابتی تلخ با وو زتیان، یکی دیگر از همسران سلطنتی، جان خود را از دست داد. بعدها، زتیان در میانه قرن هفتم میلادی به مقام امپراتریس رسید، شیائو را به جادوگری متهم کرد و دستور داد دست‌ها و پاهایش را قطع کنند و بدنش را درون خمره‌ای بزرگ از نوشیدنی الکلی بیندازند.

شیائو پیش از آن‌که جان دهد، تهدیدی ترسناک بر زبان آورد: «ای کاش در زندگی بعدی‌ام، به شکل گربه‌ای باز گردم و وو زتیان موش باشد. آن‌گاه گلویش را می‌فشارم و انتقامم را می‌گیرم.»

داستان مرگ محزون شیائو، یکی از نخستین اشاره‌ها به گربه‌های اهلی در چین باستان است. اگرچه این موجودات دوست‌داشتنی هزاران سال پیش از گربه‌های وحشی خاورمیانه اهلی شدند و به سراسر جهان راه یافتند، چگونگی و زمان ورود آن‌ها به شرق آسیا، برای مدت‌ها در هاله‌ای از ابهام بود.

اکنون، پژوهشی جدید که در پایگاه پیش‌انتشار بایوآرکایو منتشر شده، نشان می‌دهد که گربه‌های خانگی احتمالاً در حدود سال ۶۰۰ میلادی به چین راه یافته‌اند؛ یعنی تنها چند صد سال پس از آن‌که در اروپا ظاهر شدند. یافته‌های پژوهشگران حاکی از آن است که گربه‌های خانگی، توسط بازرگانانی که از مسیر جاده ابریشم سفر می‌کردند، به چین برده شده‌اند.

ملیندا زدر، باستان‌جانورشناس در موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونیان، ضمن تحسین یافته‌ها، به ساینس می‌گوید: «پژوهش جدید تحولی شگفت‌انگیز است.» او توضیح می‌دهد که گربه‌ها، به‌تازگی به محبوب‌ترین حیوان خانگی در شهرهای چین تبدیل شده‌اند و این مطالعه، تصویری روشن‌تر از چگونگی ورود آن‌ها به این کشور ارائه می‌دهد. او اضافه می‌کند: «پیوند گربه‌ها با جاده ابریشم، واقعاً فوق‌العاده است.»

تا چندی پیش، برخی دانشمندان گمان می‌کردند که گربه‌ها شاید در خود چین به‌طور مستقل اهلی شده باشند. در سال ۲۰۱۳، محققان گزارش کردند که استخوان‌های یافت‌شده در دهکده‌ی کشاورزی کوانهوچون به قدمت پنج هزار سال، متعلق به گربه‌های کوچکی بوده که در نزدیکی انسان‌ها زندگی می‌کردند. یکی از این گربه‌ها که در دندان‌هایش نشانه‌هایی از فرسایش دیده شد، عمری طولانی داشت و این احتمال را مطرح کرد که انسان‌ها از او مراقبت کرده‌اند. زدر می‌گوید این گربه‌ها احتمالاً اهلی نبوده‌اند، اما شاید در آستانه‌ی اهلی شدن قرار داشته‌اند.

یو هان، باستان‌جانورشناس در دانشگاه پکن، برای کشف مسیر ورود گربه‌های اهلی به چین، ۲۲ قطعه استخوان گربه را از نقاط مختلف این کشور جمع‌آوری کرد که یکی از آن‌ها متعلق به محوطه‌ی باستانی کوانهوچون بود. این مجموعه با قدمتی از ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد تا چند قرن گذشته، شامل بخش چشمگیری از بقایای گربه‌های باستانی در چین است.

تحلیل‌های ژنتیکی یو هان نشان داد که ۱۴ استخوان به گربه‌های اهلی تعلق دارد. همه‌ی این گربه‌ها دارای امضای ژنتیکی خاصی در میتوکندری خود بودند که با عنوان کلاد IV-B شناخته می‌شود. این نشان ژنتیکی در اوراسیای غربی نادر است، اما با بقایای گربه‌ای اهلی و باستانی که در شهر دژان‌کنت در قزاقستان کشف شده است، کاملاً تطابق دارد. این گربه که بین سال‌های ۷۷۵ تا ۹۴۰ میلادی زندگی می‌کرد، قدیمی‌ترین نمونه از گربه‌های اهلی شناخته‌شده در مسیر جاده ابریشم است.

قدیمی‌ترین گربه خانگی در میان نمونه‌های چینی، در تونگوانچنگ، شهری باستانی در شمال غربی چین و یکی از مراکز مهم در مسیر جاده ابریشم، کشف شد. قدمت این بقایا نیز به همان دوران بازمی‌گردد و از نظر ژنتیکی، بیشترین شباهت را با گربه‌ی دژان‌کنت دارد. با توجه به افزایش چشمگیر روابط تجاری میان شرق و غرب در آن دوره، به گفته‌ی شو جین لو، متخصص ژنتیک در دانشگاه پکن، یافته‌های جدید گواهی بر ورود گربه‌ها به چین از طریق جاده ابریشم است. او می‌افزاید: «پیش از این، فقط یک فرضیه داشتیم. اما اکنون، برای نخستین بار، مدرک علمی در اختیار داریم.»