به گزارش بیکینگ، اگر در تاریخ علم ایرانزمین بخواهیم از سه پزشک نامدار یاد کنیم، بدون تردید زکریای رازی، ابوعلی سینا و اهوازی، آن سه تن هستند. هر سه در دوران طلایی و درخشش علم پزشکی ما یعنی قرنهای چهارم و پنجم هجری قمری میزیستند و یادگار مکتوبی در قالب دانشنامه پزشکی از خود به جای گذشتهاند. رازی «حاوی» را ابنسینا «قانون» را و اهوازی «طب ملکی» را به دنیای پزشکی تقدیم کرده است. زکریای رازی و ابنسینا برای همگان نامشان آشناست، اما تاریخ با اهوازی به شکل دیگری تا کرده است.
به نقل از ایسنا، علیبنعباس مجوسی اهوازی یا ارجانی معروف به اهوازی که نامش کمتر از دو پزشک دیگر سر زبانهاست، در سال ۳۸۴ هجری قمری برابر با ۹۹۴ میلادی درگذشت. زمان دقیق تولدش در دست نیست. اما زادگاهش اهواز یا بهبهان بوده و نام ارجانی نیز در اصل به اسم قدیمی بهبهان اشاره دارد. مدفن او نیز در تاریخ نامعلوم است، هر چند حدسهایی زدهاند و گفتهاند شاید در شیراز به خواب ابدی رفته باشد.
اهوازی در روزگار آل بویه زندگی میکرد و گذشتگان او دستکم تا دو نسل همگی زرتشتی بودند. حتی با وجود نام اسلامی«علی» که بر خود دارد، برخی گفتهاند خود وی نیز از پیروان زرتشت بود و به «پسر مجوسی» شهرت داشت. این پزشک ایرانی، رشته طب را از استادی ایرانی بهنام ابوماهر موسیبنسیار آموخت و وقتی در این شاخه از علم و آموزش به کمال رسید، به دربار عضدالدوله ابوشجاع فنا خسرو راه یافت. هم پزشک دودمان آلبویه بود و هم در دربار خلیفههای عباسی جایگاهی پیدا کرد.
«کامل الصِناعة الطبیة» یا «کُناش مَلِکی» که به «طب ملکی» یا «طب عضدی» نیز شناخته میشود، همان دانشنامه شاخصی است که اهوازی در علم پزشکی تألیف کرد. این کتاب در مقایسه با تألیفات رازی و ابنسینا دو برجستگی و برتری دارد: نخست آنکه جامعتر از «حاوی» است و دربرگیرنده موضوعات متنوع تر و مباحث و نظم بیشتر است، دوم اینکه به طب عملی بیشتر از دایرةالمعارف «قانون» نظر دارد. لازمه توجه بیشتر به طب عملی و فاصله گرفتن از بحثهای صرفاً نظری بهرهگیری از تشریح یا کالبدشکافی بود، یعنی مقولهای که در دنیای مسلمانان موانع بسیاری داشت، اما اهوازی توانست در آن بدرخشد.
مهمترین مرجع پزشکی در کشورمان پیش از تألیف «قانون» همین اثر اهوازی بود. در اروپای قرون وسطا نیز که از اهوازی با نام Haly Abbas یاد میکردند، تا پنج قرن یکی از اصلیترین منابع آموزش پزشکی به شمار میرفت. اهوازی در زمان نگارش «کامل الصِناعة الطبیة» به چندین اثر پزشکان غربی دسترسی داشت و با اعتماد به نفس و مستند و علمی از آنان، چون بقراط و جالینوس و اریباسیوس، ایرادهایی گرفت و کوشید در این کتاب خود آنها را اصلاح کند و تعالی ببخشد.
«طب ملکی» که ۲۰ مقاله دارد و به نام پادشاه آلبویه معروف شده است، به اعتقاد شماری از پژوهندگان تاریخ علم نخستین گام مهمی بود که ایرانیان برای رسیدن به تجدد طبی برداشتند. این دانشنامه پزشکی که ابوعلیسینا از ستایشگران آن بوده، در حال حاضر در دو جلد قابل دسترس عموم است. البته هماکنون نسخههای خطی و نفیسی از این اثر در مراکز مهم علمی ایران و جهان، مانند کتابخانه مونیخ، کاخ ال اسکوریال، واتیکان، کتابخانۀ ملی پاریس، دانشکده پزشکی تهران، کتابخانه شخصی دکتر محمود نجمآبادی در معرض دید عموم یا خواص قرار دارد.
۵۸۵۸
