جایزه نوبل چه محدودیتها و کاستیهایی دارد؟
جایزه نوبل چه محدودیتها و کاستیهایی دارد؟
این جایزه در کنار شهرت جهانی، اغلب بحثبرانگیز بوده است. سیانان در مقالهای به محدودیتها و کاستیهای این جایزه مشهور میپردازد.
به گزارش بیکینگ و به نقل از ایندیپندنت، یکی از چالشهای کمیته نوبل این است که بیشتر پژوهشهای علمی بیش از پیش ماهیت مشارکتی پیدا کردهاند و گاهی گروههای مختلف همزمان موفق به یک کشف علمی میشوند.
اما طبق قوانینی که آلفرد نوبل در سال ۱۸۹۵ تعیین کرده است، کمیتههای انتخاب نوبل برای هر جایزه فقط میتوانند تا سه نفر انتخاب کنند.
مارتین ریس، کیهانشناس و فیزیکدان بریتانیایی و رئیس پیشین انجمن سلطنتیــ قدیمیترین انجمن علمی جهانــ به سیانان میگوید گاهی ممکن است چند نفر بهصورت موازی روی یک پروژه کار کرده باشند و برخی دیده شدهاند و سایرین دیده نشدهاند. او جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۱۷ را مثال میزند که به کشف امواج گرانشی داده شدــ تحقیقی که میگوید امواج فضا از برخورد سیاهچالههایی در فاصله بیش از یک میلیارد سال نوری ایجاد شده است. مقالههای اصلی در این مورد حدود ۱۰۰۰ نویسنده داشت اما جایزه نوبل فقط به سه نفر داده شدــ رینر ویس، بری باریش، و کیپ تورن.
موضوع دیگر این است که کمیتههای نوبل معمولا تحقیقی را انتخاب میکنند که از دههها قبل آغاز شدهاند، زیرا زمان لازم است تا اهمیت برخی از پژوهشهای علمی روشن شود.
نوبل همچنین بر سه رشته علمی متمرکز است، به همان ترتیبی که آلفرد نوبل مشخص کرده بود، و حوزههایی مانند ریاضیات، علوم رایانه، علوم زمینشناسی و اقلیمشناسی، و اقیانوسنگاری را شامل نمیشود.
حتی در بخش شیمی، فیزیکی و پزشکی هم از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۷، بیش از نیمی از جوایز فقط به پنج حوزه از ۱۱۴ زیررشته علمی گوناگون این سه رشته داده شده است، که عبارتاند از فیزیک ذرات، فیزیک اتمی، زیستشناسی سلولی، علوم اعصاب و شیمی مولکولی.
به عقیده ریس، این نگاه به گذشته و اهمیتدهی بیشتر به حوزههای خاص نوبل را از اولویتهای علمی روز دور کرده است.
یک نمونه هوش مصنوعی است که با سرعتی بیسابقه دارد زندگی انسانها را متحول میکند. دمیس هسابیس و جان جامپر، دو چهره مهم این حوزه، امسال و سال گذشته برنده دو جایزه علمی شدهاند و بیش از ۸۵۰۰ بار به مقالهشان، که دو سال پیش منتشر شده، ارجاع علمی داده شده است.
دیوید پندلبری، رئیس بخش تحلیل پژوهشی موسسه اطلاعات علمی کلاریویت، معتقد است کمیتههای جایزه نوبل، دستکم در بخش جوایز علمی، محافظهکارند.
انتقاد دیگر از جوایز نوبل نبود تنوع میان برندگان است. در سالهای اخیر، دانشمندان زن بیشتری به استکهلم دعوت شدهاند، اما این روند همچنان قطرهچکانی است.
سال گذشته، کارولین برتوزی، که برنده جایزه شیمی شد، تنها برنده زن جوایز علمی بود. در سالهای ۲۰۲۱ یا ۲۰۱۹، هیچ زنی جایزه علمی دریافت نکرد.
پندلبری میگوید: «آنها معمولا به کارهایی که در ۲۰ یا ۳۰ سال اخیر منتشر شدهاند نگاه میکنند، وقتی تعداد زنان در سطوح نخبه علمی به اندازه امروز نبود. و بنابراین، فکر میکنم هرچه زمان بگذرد، زنان بیشتر و بیشتری انتخاب میشوند.»
برخی دیگر به شواهد تبعیض و تعصب نهادینه در حوزه علوم اشاره میکنند، که در حال حاضر هم کمتر احتمال دارد در مقالههای علمی نام زنی را بهعنوان نویسنده اصلی و ارشد ببینید.
نیومی اورسکیس، استاد تاریخ علم در دانشگاه هاروارد، میگوید: «چند زن هستند که کار علمی در حد نوبل انجام دادهاند، کارهایی که بابتش به همکاران مردشان جایزه داده شد. این مثالها ثابت میکند که حتی وقتی زنان شایسته و واجد شرایط وجود داشته باشند، بهصورت سازمانیافته نادیده گرفته میشوند.»
ریس مشکل تنوع را ناشی از نبود شفافیت میداند. فهرست نیمهنهایی، معرفیکنندگان و اسنادی که جزئیات روند انتخاب را نشان میدهند محرمانه است و تا ۵۰ سال در معرض دید عموم قرار نمیگیرد.
ریس در ادامه میافزاید البته این کاستیها اهمیت دارد زیرا نوبل معروفتر از سایر جوایز علمی است. او اشاره میکند که جوایز بهاصطلاح چالشی مانند اکسپرایز را ترجیح میدهد، که بهجای جایزه دادن به موفقیتی در گذشته، مشوق تلاشهای آتی برای رفع مشکلی مهم است.
مجله خبری بیکینگ
