با پرتاب هر ماهوارهای به فضا از سال ۱۹۵۷، ردی از زبالههای بالقوه به دنبال آن بر جا مانده است. ماهوارههای از رده خارج شده پس از انجام کارشان راهی برای رفتن ندارند؛ جز اینکه به حرکت در مدار خود ادامه دهند؛ در حالی که قطعات کوچکتر از بدنه آنها کنده شده و در فضا رها میشود.
تا ماه ژانویه سال ۲۰۲۲ میلادی حجم زباله های فضایی چرخنده به دور زمین از ۹ هزار تُن فراتر رفت. آزمایش ضد-ماهواره سال ۲۰۰۷ کشور چین که از یک موشک برای نابود کردن یک ماهواره آب و هوایی قدیمی استفاده کرده بود، به تنهایی بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ تکه زباله به فضا اضافه کرد.
هر چند احتمال تصادم اتفاقی دو جسم بزرگ در فضا بسیار کم است، اما در سال ۲۰۰۹ یک ماهواره فعال آمریکایی با نام «ایریدیوم-۳۳» و یک ماهواره نظامی از رده خارج شده روسی با نام «کوسموس ۲۲۵۱» بطور تصادفی با هم برخورد کردند. قطعات بر جا مانده از دو رویداد یادشده هنوز حدود یک سوم از تمام زبالههای فضایی شناخته شده را تشکیل میدهند. اکنون برآورد شده است که بیش از ۲۵ هزار جسم بزرگتر از ۱۰ سانتیمتر در فضا وجود دارد.
بیشتر قطعات زباله های فضایی در محدوده ۲ هزار کیلومتری از سطح زمین قرار دارند و بیشترین میزان تجمع این زبالهها حدود ۷۵۰ تا هزار کیلومتر با زمین فاصله دارد. قطعات زباله های فضایی که بیش از هزار کیلومتر با زمین فاصله دارند، به طور طبیعی برای مدت هزار سال یا بیشتر در مدار زمین به چرخش خود ادامه می دهند. معنای این حرف این است که زمین با لایهای از زبالههای فضایی با سرعتی در حدود ۷ تا ۸ کیلومتر در ثانیه احاطه شده است.
تهدید ناشی از زبالههای فضایی
بزرگترین خطر ناشی از زبالههای فضایی، خسارتی است که میتواند به تجهیزات ارزشمند فضایی وارد کند. میانگین سرعت برخورد یک زباله فضایی با یک جسم فضایی دیگر حدود ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر در ثانیه است که بیش از ۱۰ برابر سرعت گلوله است.
این قطعات (زبالهها) همچنین برای افراد روی زمین خطرهایی دارند؛ زیرا اجسام واقع در مدارهای زیر ۶۰۰ کیلومتر به طور طبیعی در مدت چند سال به زمین سقوط میکنند. هر چند اکثر اجسام سقوط کننده از گرمای ناشی از ورود مجدد به جو زمین سالم نمی مانند، اما آنهایی که سالم میمانند اکثرا در اقیانوسها یا مناطق عاری از جمعیت مانند سیبری سقوط می کنند.
در ۵۰ سال گذشته بطور میانگین هر روز یک جسم از فضا به زمین سقوط کرده است و هر چند تاکنون هیچ کدام از آنها موجب خسارت جانی یا مالی مهمی نشده است، اما این احتمال وجود دارد. زبالههای فضایی با اندازه میلیمتری هستند که بیشترین خطر را متوجه پروازهای فضایی و ماموریتهای رباتیک میکنند. نهادهای فضایی آمریکایی بیش از ۲۷ هزار قطعه زباله فضایی را ردگیری کردهاند. میزان فزاینده این زبالهها خطر بالقوه برای وسایل فضایی از جمله ایستگاه های فضایی بینالمللی را افزایش می دهد.
البته تدابیری احتیاطی در این زمینه اندیشیده شده است. همین ماه گذشته، برنامه طراحی شده پیادهروی فضایی به تعویق افتاد تا مانوری برای جلوگیری از برخورد یک تکه زباله فضایی انجام شود.
راهحل پیشدستانه در برابر زبالههای فضایی
هر چند مانورهای جلوگیری از برخورد با زبالههای فضایی امکانپذیر است، اما راه حل بهتر این است که در وهله اول از ایجاد غیرضروری این زبالهها جلوگیری کنیم. این کار از طریق طراحی و بهرهبرداری محتاطانه وسایل فضایی قابل انجام است.
سازمان فضایی «ناسا» الزاماتی را در زمینه طراحی و بهرهبرداری از وسایل فضایی به منظور جلوگیری از رشد زبالههای فضایی اعلام کرده است. روسیه، چین، ژاپن، فرانسه و سازمان فضایی اروپا همگی دستورالعملهایی را برای کاهش زبالههای فضایی اعلام کردهاند.
کارشناسان علوم فضایی میگویند: نیازمند یک چارچوب تنظیم مقررات هستیم که از این اقدامات حمایت کند و همچنین به فناوری و محرکهای اقتصادی لازم برای این امر نیاز داریم.
۵۸۵۸
