تلاش برای «حفظ ارزش پول» به‌ جای «مصرف»؛ ایرانی‌ها برای بقا می‌جنگند

گزارش‌های ۱۴۰۳ کسب‌وکارها از تغییر الگوی خرید مردم ایران می‌گویند: سقوط کالای دیجیتال، انفجار سرمایه‌گذاری در طلا و رشد اپ‌های مالی برای بقا.

گزارش‌های سالانه شرکت‌های اکوسیستم فناوری مانند دیجی‌کالا و کافه‌بازار، همواره چیزی فراتر از اعداد و ارقام تجاری بوده‌اند. این گزارش‌ها به مرور زمان به اسنادی جامعه‌شناختی تبدیل شده‌اند که نبض اقتصادی و اجتماعی ایران را به نمایش می‌گذارند.

گزارش‌های سال ۱۴۰۳ این دو پلتفرم، یک روایت مشترک و هشداردهنده را دارند: داستان تغییر الگوی جامعه ایران از «مصرف‌گرایی و بهبود کیفیت زندگی» به «سرمایه‌گذاری برای بقا و مدیریت بحران مالی».

داده‌های این دو گزارش در کنار هم نشان می‌دهد که چگونه نگرانی از تورم افسارگسیخته، سبد خرید فیزیکی و سبد اپلیکیشن‌های دیجیتال ایرانیان را به‌طور هم‌زمان و در یک جهت مشخص، که حفظ ارزش پول است، بازآرایی کرده است.

مهم‌ترین بخش گزارش دیجی‌کالا، مقایسه‌ی رفتار کاربران در دو بازار کلیدی «موبایل» و «طلا» است. در سالی که گذشت، بازار موبایل که همواره یکی از پررونق‌ترین بخش‌های تجارت الکترونیک بود، با رکودی بی‌سابقه مواجه شد. فروش گوشی‌های پرچمدار ۱۱.۸۱ درصد، گوشی‌های میان‌رده ۱۰.۴۱ درصد و حتی گوشی‌های اقتصادی ۱۰.۸۹ درصد کاهش فروش تعدادی را تجربه کرده‌اند.

این آمار در بستر اقتصادی سال ۱۴۰۳ معنایی عمیق‌تر پیدا می‌کند؛ سالی که با تورم سالانه حدود ۳۲.۵ درصدی و نوسانات شدید ارزی، قدرت خرید مردم به‌شدت کاهش پیدا کرد. در چنین شرایطی، تعویض گوشی موبایل که یک جنبه از بهتر کردن سبک زندگی و یک نیاز ضروری برای بقا در جهان دیجیتال بود، حالا از اولویت خانوارها خارج شده است.

داده‌ی مکمل دیگری از گزارش سال ۱۴۰۳ دیجی‌کالا استراتژی جدیدی که مردم در جنگ برای بقا در پیش گرفته‌اند را واضح‌تر می‌کند: رشد ۲۵.۳ درصدی خرید «قطعات یدکی لوازم خانگی». این عدد روایت آن است که مردم به جای تعویض کالاهای گران‌قیمت، به تعمیر و نگهداری آن‌ها روی آورده‌اند تا از هزینه‌های سنگین جایگزینی اجتناب کنند.

اما پولی که صرف خرید موبایل و کالاهای دیجیتال نشد، به کجا رفت؟ پاسخ این سوال در رشد انفجاری بازار طلا، به‌طور مشخص‌‌تر پلتفرم‌های آنلاین طلا، نهفته است. گزارش دیجی‌کالا نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۳، سفارش «شمش طلا» ۱۲۶ درصد، سفارش «طلا» ۱۱۱ درصد و سفارش «سکه» ۱۰۸ درصد افزایش یافته است. این اعداد، پیام واضحی دارند: فرار سرمایه از ریال و پناه بردن به دارایی امن برای حفظ ارزش آن در برابر تورم.

جالب این‌جاست که این سونامی فقط به خرید فیزیکی طلا محدود نماند و یک اکوسیستم کاملاً جدید در دنیای دیجیتال ایجاد کرد. آمارهایی از گزارش سال ۱۴۰۳ کافه‌بازار در تکمیل این تصویر کمک می‌کند.

آمارهای کافه‌بازار در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین طلا که در سال ۱۴۰۲ تقریباً وجود خارجی نداشتند، ناگهان ظهور کردند و در مجموع یک میلیون بار جست‌وجو و ۴ میلیون نصب فعال برای اپلیکیشن این کسب‌وکارها را به ثبت رساندند.

اپلیکیشن‌هایی مانند «میلی»، «طلاسی» و «طلاین» که همگی در سال ۱۴۰۳ متولد شدند، به ابزارهای جدید مردم برای سرمایه‌گذاری خرد در طلا تبدیل شدند. این هم‌سویی دقیق میان داده‌های دیجی‌کالا و کافه‌بازار نشان می‌دهد که چگونه یک نیاز اقتصادی فراگیر (حفظ ارزش پول) به‌‌سرعت هم در رفتار خرید فیزیکی و هم در رفتار دیجیتال جامعه تجلی پیدا می‌کند.

تغییر اولویت‌ها در گزارش کافه‌بازار حتی از این هم نمایان‌تر است. در حالی که نصب کل برنامه‌ها با کاهش روبه‌رو بوده، دسته‌بندی «امور مالی» رشدی خیره‌کننده را تجربه کرده است. این دسته با رشد ۱۲ درصدی در نصب (۱۰۸ میلیون نصب) و افزایش چشمگیر جست‌وجوها (از ۲۵ میلیون به ۳۴ میلیون)، از رتبه پنجم به رتبه سوم پرجست‌وجوترین دسته‌بندی‌ها صعود کرد. این رشد در یک بازار رو به افول، نشان‌دهنده تمرکز مطلق کاربران بر مدیریت امور مالی خود است.

درون این دسته، رشد نئوبانک‌ها مانند «ویپاد» (با ۳ برابر افزایش جستجو) و اپلیکیشن‌های مدیریت ثروت، بیانگر تلاش کاربران برای یافتن راهکارهای مدرن و در دسترس برای کنترل دارایی‌هایشان است.

شاید تلخ‌ترین بخش این پازل اقتصادی، داده‌های مربوط به «خرید اعتباری» باشد. گزارش دیجی‌کالا از رشد ۱۲۹ درصدی خرید اعتباری خبر می‌دهد. اما نکته تکان‌دهنده، لیست پرطرفدارترین کالاها در این بخش است.

دیگر کمتر خبری از دریافت اعتبار برای خرید کالاهای لوکس یا سرمایه‌ای هست؛ در صدر این لیست، کالاهای اساسی و روزمره مانند «شکر سفید»، «نوار بهداشتی» و «پنیر فتا» دیده می‌ شوند. این داده نشان می‌دهد که فشار اقتصادی معیشت روزمره خانوارها را هدف قرار داده است.

شواهدی از این نیاز مبرم به نقدینگی، در گزارش کافه‌بازار نیز دیده می‌شود. رونق فراوان اپلیکیشن‌های وام‌دهی کوتاه‌مدت و خرید اعتباری (Buy Now, Pay Later) مانند «دیجی‌پی»، «تارا» و «لندو» نشان می‌دهد که مردم برای تأمین نیازهای اولیه خود به‌طور فزاینده‌ای به اعتبار و وام‌های خرد دیجیتال روی آورده‌اند.

در نهایت، گزارش‌های سال ۱۴۰۳ دیجی‌کالا و کافه‌بازار، در کنار هم یک کیفرخواست علیه شرایط اقتصادی حاکم هستند. این دو گزارش به‌طور موازی نشان می‌دهند که چگونه سبد خرید و صفحه اصلی موبایل یک ملت، از ویترینی برای رویاها و آرزوها، به دفت حساب و کتابی برای بقا و گذر از بحران تبدیل شده است. جایی که برق یک شمش طلای کوچک، جای درخشش صفحه‌نمایش یک گوشی پرچمدار جدید را گرفته و آیکون یک اپلیکیشن وام‌دهی، جایگزین اپلیکیشن‌های سرگرمی و سبک زندگی شده است.