تراژدی مرگ همسر جین هکمن: هانتاویروس چیست و چگونه قربانی می‌گیرد؟

در فوریه ۲۰۲۵، خبر درگذشت جین هکمن، بازیگر برنده‌ی اسکار، به‌همراه همسرش بتسی آراکاوا و یکی از سگ‌های خانگی‌شان در سانتافه، نیومکزیکو، منتشر شد. این اتفاق موجی از گمانه‌زنی‌ها را درباره‌ی علت مرگ آن‌ها در فضای مجازی برانگیخت.

حدود یک ماه بعد، دکتر هدر جرل، رئیس پزشکی قانونی نیومکزیکو، اعلام کرد جین هکمن که در مراحل پیشرفته‌ی بیماری آلزایمر قرار داشت، بر اثر بیماری قلبی عروقی ناشی از فشار خون بالا و تصلب شرایین درگذشته است. این بیماری، ترکیبی از فشار خون و تجمع پلاک در دیواره‌ی رگ‌هاست. اما همسرش بتسی آراکاوا، حدود یک هفته پیش از او و بر اثر سندروم ریوی ناشی از هانتاویروس جان خود را از دست داده بود؛ عفونتی که از طریق تماس با مدفوع، ادرار و بزاق جوندگان آلوده به انسان منتقل می‌شود.

اما آراکاوا چگونه و کجا به هانتاویروس آلوده شده بود؟ معمولاً افراد شاغل در حوزه‌ی کشاورزی و جنگلداری و یا افرادی که در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، بیشترین خطر مواجهه با جوندگان آلوده را دارند؛ درحالی‌که آراکاوا در خانه‌ای مدرن در سانتافه زندگی می‌کرد. آیا ممکن است جوندگان ناقل در خانه نیز وجود داشته باشند؟ هیچ پاسخ قطعی وجود نداشت، اما این راز نیز بر پیچیدگی ماجرا افزود.

• گونه‌های «جهان قدیم» که در اروپا و آسیا یافت می‌شوند.
• گونه‌های «جهان جدید» که در قاره آمریکا شیوع دارند.

در میان گونه‌های جهان قدیم، ویروس پومالا که از طریق موش‌های جنگلی منتقل می‌شود، ویروس‌های هانتاان و سئول که در موش‌های صحرایی و موش‌های قهوه‌ای معمولی دیده می‌شوند، از مهم‌ترین عوامل ایجاد «تب خونریزی دهنده به همراه سندرم کلیوی» (HFRS) هستند. این بیماری با خونریزی از بخش‌های مختلف بدن و درجات متفاوتی از نارسایی کلیوی همراه است، اما در بیشتر موارد درمان می‌شود. علاوه‌بر‌این، بیماری سالانه حدود ۱۵۰ هزار نفر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

در مقابل، گونه‌های جهان جدید، مانند ویروس سین نومبره در آمریکای شمالی و ویروس آندس در آمریکای جنوبی، می‌توانند «سندروم ریوی ناشی از هانتاویروس» (HPS) را ایجاد کنند که از نظر شدت، خطرناک‌تر از HFRS است. این بیماری که علت مرگ بتسی آراکاوا است، ریه‌ها و قلب را تحت‌تأثیر قرار داده و اکسیژن‌رسانی به بدن را مختل می‌کند. ویروس سین نومبره توسط موش‌های گوزنی انتشار می‌یابد و ویروس آندس معمولاً در موش‌های برنجی دم‌دراز دیده می‌شود.

بیماری اغلب زمانی رخ می‌دهد که فرد در معرض مدفوع، ادرار یا بزاق آلوده‌ی جوندگان قرار بگیرد، مثلاً هنگام تمیز کردن مناطقی که محل زندگی جوندگان است. البته در مواردی نادر، گزش یا خراش از سوی حیوانات آلوده نیز می‌تواند منجر به انتقال ویروس شود. مطالعاتی محدود نشان داده‌اند نوع آندس این ویروس می‌تواند از انسان به انسان نیز منتقل شود، اما بررسی‌های جامع علمی تاکنون شواهد کافی برای تأیید این نوع انتقال ارائه نکرده‌اند.

هانتاویروس دوره نهفتگی نسبتاً بالایی دارد. این دوره معمولاً حدود دو تا سه هفته زمان می‌برد، اما ممکن است تا شش هفته هم طول بکشد. مدت‌زمان طولانی، باعث می‌شود که بیماران مواجهه اولیه خود با ویروس را به یاد نیاورند و در نتیجه، موارد ابتلای کمتری گزارش شود. تشخیص معمولاً بر اساس علائم بالینی و سابقه‌ی تماس بیمار انجام می‌شود، هرچند آزمایش‌های خونی نیز می‌توانند پادتن‌های مرتبط با ویروس را شناسایی کنند.

هانتاویروس با افزایش نفوذپذیری دیوار‌ه‌ی رگ‌های خونی، باعث نشت مایعات به اندام‌هایی مانند ریه‌ها و کلیه‌ها می‌شود. علاوه‌بر‌این، میزان پلاکت‌های خون نیز کاهش می‌یابد که به اختلال در انعقاد خون و خونریزی داخلی منجر می‌شود. همچنین، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این ویروس از وقوع فرایند مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلولی (آپوپتوز) جلوگیری می‌کند. این امر می‌تواند باعث طولانی‌تر شدن حضور ویروس در بدن شود.

شدت بیماری به عوامل مختلفی از جمله سن و ویژگی‌های ژنتیکی فرد بستگی دارد. افراد بالای ۷۰ سال در معرض بیشترین خطر مرگ ناشی از این ویروس قرار دارند. همچنین، برخی آنتی‌ژن‌های لکوسیتی انسانی (نشانگرهای سیستم ایمنی که تعیین می‌کنند کدام سلول‌ها متعلق به بدن هستند و کدام‌ها نیستند) ممکن است خطر بروز موارد شدید بیماری را افزایش دهند.

مدت‌زمان ایمنی پس از ابتلا به هانتاویروس، هنوز به‌طور دقیق مشخص نشده است. با‌این‌حال، پادتن‌های «ایمونوگلوبولین جی» که در بدن افراد بهبود‌یافته یافت می‌شوند، احتمالاً می‌توانند از ابتلای دوباره به همان گونه از ویروس جلوگیری کنند. اما از آنجایی که هانتاویروس‌ها انواع متعددی دارند، ابتلا به یک نوع لزوماً در برابر سایر انواع ایمنی ایجاد نمی‌کند.

علائم اولیه‌ی بیماری در گونه‌های جهان قدیم و جهان جدید مشابه است: تب، سردرد، خستگی، دردهای عضلانی، مشکلات گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکمی. اما با گذر زمان، بیماری‌های ناشی از این دو گروه از ویروس‌ها مسیر متفاوتی را طی می‌کنند و برای کاهش خطر مرگ، هر دو نیازمند درمان سریع هستند.

در موارد HFRS، بیمار پس از بروز علائم عمومی، دچار افت فشار خون و کاهش میزان دفع ادرار می‌شود. در برخی موارد، ممکن است برای محافظت از کلیه‌ها نیازمند دیالیز باشد. پس از این مرحله، میزان دفع ادرار افزایش می‌یابد تا مایعات اضافی که در مراحل قبلی بیماری در بدن جمع شده بودند، دفع شوند. در نهایت، بیمار وارد دوره بهبودی می‌شود که با احساس ضعف و دردهای عضلانی همراه است.

درمان بیماری در حال حاضر عمدتاً بر کنترل علائم و تأمین اکسیژن موردنیاز بیمار متمرکز است. داروی ضدویروس «ریباویرین» در آزمایش‌های بالینی برای درمان HFRS موثرتر از HPS ارزیابی شده است. همچنین، واکسنی که در کره جنوبی برای پیشگیری از HFRS مورد آزمایش قرار گرفت، واکنش ایمنی مطلوبی ایجاد کرد، اما هنوز نتایج قطعی در مورد اثربخشی گسترده‌ی آن در دست نیست.

بهترین راه مقابله با هانتاویروس، پیشگیری است. دور نگه‌داشتن محیط زندگی از جوندگان مؤثرترین راه کاهش خطر ابتلا است. اما از‌بین‌بردن کامل جوندگان نیز همیشه آسان نیست، بنابراین رعایت بهداشت هنگام تمیز کردن فضاهایی که احتمال حضور جوندگان وجود دارد، ضروری است. استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده و رهاسازی روی سطوح آلوده به‌مدت حداقل پنج دقیقه پیش از پاک‌سازی، توصیه می‌شود. استفاده از دستکش و ماسک نیز هنگام نظافت، امری ضروری است.