بحران جهانی اکسیژن پزشکی؛ جان میلیون‌ها نفر در خطر است

هر سال، حدود ۳۷۴ میلیون کودک و بزرگسال برای زنده ماندن به اکسیژن پزشکی نیاز دارند. این نیاز مدام رو به افزایش است، اما در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد، کمتر از یک‌سوم مردم به این درمان حیاتی دسترسی دارند.

به تازگی، گروهی متشکل از ۳۰ پژوهشگر، گزارشی را منتشر کرده و به ارائه‌ی راهکارهایی تازه برای حل بحران جهانی اکسیژن پرداخته‌اند. در این گزارش، کودکی از شیلی که با بیماری مزمن ریوی زندگی می‌کند، می‌گوید: «من اکسیژن را مثل کوله‌پشتی حمل می‌کنم تا بتوانم به مدرسه بروم، با دوستانم وقت بگذرانم و حتی ورزش کنم. [با اکسیژن] می‌توانم عادی زندگی کنم، حتی با وجود بیماری‌ام.»

اکسیژن‌درمانی، برای بیماران اورژانسی حیاتی است و برای افرادی که تحت بیهوشی قرار می‌گیرند یا از نارسایی مزمن تنفسی رنج می‌برند، امری ضرورت محسوب می‌شود. بیش از ۱۵۰ سال است که پزشکان از این روش برای نجات جان بیماران استفاده می‌کنند، اما همچنان میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از دسترسی به آن محروم هستند.

دکتر همیش گراهام، پزشک در مؤسسه‌ی پژوهشی کودکان مرداک و یکی از اعضای کمیسیونی که بحران جهانی اکسیژن پزشکی را بررسی کرده است، توضیح می‌دهد: «اکسیژن در همه‌ی سطوح سیستم بهداشت و درمان، از مراکز درمانی کوچک گرفته تا بیمارستان‌های بزرگ، برای کودکان و بزرگسالانی که دچار بیماری‌های حاد و مزمن هستند، ضروری است.»

دکتر گراهام تأکید می‌کند که تاکنون، بیشتر تلاش‌ها برای حل بحران، بر تولید اکسیژن متمرکز بوده است. اما زیرساخت‌های توزیع، نگهداری و استفاده‌ی ایمن و مؤثر، نادیده گرفته شده‌اند.

دنیاگیری کووید ۱۹ نیز بسیاری از کمبودها را آشکار کرد و جان بیماران بی‌شماری را گرفت. پزشکی در اتیوپی که در دوران اوج بحران مشغول به کار بود، می‌گوید: «من نمی‌خواهم پزشکان نسل بعدی مجبور شوند تصمیم بگیرند که چه کسی زنده بماند و چه کسی نه. اما ما مجبور شدیم همین کار را انجام دهیم، چون اکسیژن کافی برای همه نبود.»

گروه پژوهشگران پس از بررسی‌های گسترده، مجموعه‌ای از راهکارها را برای بهبود تولید، ذخیره‌سازی و توزیع اکسیژن ارائه داده‌اند که حتی در فقیرترین کشورها نیز از قابلیت اجرا برخوردار باشد.

با این وجود، پژوهش‌ها نشان داده‌اند که بسیاری از دستگاه‌های پالس‌اکسیمتر نیز برای افرادی با رنگ پوست تیره، از دقت کافی برخوردار نیستند. دکتر گراهام در این‌باره هشدار می‌دهد: «باید هرچه سریع‌تر پالس‌اکسیمترهای باکیفیت را با هزینه‌ی ارزان‌تر، در دسترس همگان قرار دهیم.»

در حال حاضر، در کشورهای با درآمد کم و متوسط، فقط ۵۴ درصد از بیمارستان‌های عمومی و ۸۳ درصد از بیمارستان‌های تخصصی به دستگاه‌های پالس‌اکسیمتری مجهز هستند. حتی در همین مراکز نیز کمبود تجهیزات و خرابی دستگاه‌ها، بحرانی جدی است.

پزشکی از سیرالئون در آفریقا، می‌گوید: «بیشتر بیمارستان‌های ما به قبرستانی برای تجهیزات پزشکی خراب تبدیل شده‌اند.»

کمبود مهندسان پزشکی، چالش دیگری است که بحران را تشدید می‌کند. این متخصصان نقشی کلیدی در نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشکی دارند و فقدان آن‌ها، باعث می‌شود که دستگاه‌های حیاتی از رده خارج شوند. پزشکی از اتیوپی توضیح می‌دهد: «تعداد مهندسان پزشکی زیستی آن‌قدر کم بود که نمی‌توانستند نیازهای بیماران و تعمیر و نگهداری تجهیزات را پوشش دهند.»

بخش دیگری از برنامه‌ی پژوهشگران، آموزش عمومی درباره‌ی استفاده‌ی صحیح از اکسیژن پزشکی و آگاهی‌بخشی درباره‌ی اقدامات پیشگیرانه‌ی سلامتی است. همسر بیماری فیلیپینی که در اثر کووید ۱۹ جان خود را از دست داد، از تجربه‌ی تلخ خود می‌گوید: «او مدام سعی می‌کرد ماسک اکسیژن را از صورتش بردارد. نمی‌توانست آن را تحمل کند. واقعاً برایش سخت بود.»

در بخش پایانی گزارش، پژوهشگران بر لزوم اجرای اقدامات پیشگیرانه در راستای کاهش نیاز به اکسیژن پزشکی تأکید کرده‌اند. واکسیناسیون، کاهش مصرف سیگار، کاهش آلودگی، ترویج تغذیه‌ی سالم و مقابله با تغییرات اقلیمی، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند نیاز به اکسیژن را در بلندمدت کاهش دهند.

بیماری جوان از پاکستان که دچار نارسایی حاد تنفسی شده بود، تجربه‌ی خود را چنین شرح می‌دهد: «وقتی به اورژانس رسیدم، سطح اکسیژن خونم فقط ۸۰ درصد بود. ناگهان همه‌چیز سیاه شد. فکر کردم که دیگر تمام است. تمام بدنم عرق کرده بود. دست‌ها و پاهایم بی‌جان شده بودند. اما وقتی اکسیژن گرفتم، حالم بهتر شد، علائمم کاهش یافت و امید پیدا کردم که زنده می‌مانم.»

گزارش در The Lancet Global Health منتشر شده است.