بازی‌های ویدیویی و جوان‌سازی مغز؛ یافته‌های جدید علوم اعصاب

در سال‌های اخیر، نگاه دانشمندان به بازی‌های ویدیویی تغییر قابل توجهی کرده است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که برخی از این بازی‌ها نه‌تنها برای مغز مضر نیستند، بلکه می‌توانند به تقویت توانایی‌های شناختی مانند توجه، حافظه کاری، تصمیم‌گیری و انعطاف‌پذیری ذهنی کمک کنند. نکته کلیدی این است که همه بازی‌ها اثر یکسانی ندارند و نوع بازی و میزان درگیری ذهنی ایجادشده، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند.

به گزارش بیکینگ و به نقل از TechSpot، آرون سیتز، استاد روان‌شناسی دانشگاه نورث‌ایسترن، معتقد است بازی‌های ویدیویی مدرن افراد را در محیط‌هایی شبیه‌سازی‌شده قرار می‌دهند که نیازمند یادگیری مهارت‌های پیچیده هستند. این ویژگی، آن‌ها را از «بازی‌های ساده تقویت مغز» که اغلب بیش از حد ابتدایی طراحی شده‌اند، متمایز می‌کند. به بیان دیگر، مغز در بازی‌های ویدیویی واقعی، تمرین حل مسئله در شرایط پویا و غیرقابل پیش‌بینی را تجربه می‌کند.

مطالعات انجام‌شده توسط پژوهشگرانی مانند شان گرین و کارلوس کورونل نشان می‌دهد که بازی‌های استراتژیک هم‌زمان (Real-Time Strategy) و بازی‌های اکشن سریع، بیشترین تأثیر شناختی را دارند. برای مثال، در یک مطالعه منتشرشده در سال ۲۰۲۴ در نشریه NeuroImage، مغز ۳۱ بازیکن حرفه‌ای بازی StarCraft II با ۳۱ فرد غیرگیمر مقایسه شد. نتایج اسکن‌های مغزی نشان داد که بازیکنان این بازی از شبکه‌های عصبی کارآمدتری برخوردارند؛ به‌ویژه در نواحی مرتبط با توجه دیداری و عملکردهای اجرایی مغز.

تحقیقات بعدی که در سال ۲۰۲۵ در Nature Communications منتشر شد، حتی فراتر رفت. بر اساس این پژوهش، مغز گیمرهای باتجربه تا چهار سال «جوان‌تر» از سن واقعی آن‌ها به نظر می‌رسید. کورونل این یافته را با فعالیت‌های خلاقانه‌ای مانند موسیقی یا هنر مقایسه می‌کند که می‌توانند ارتباطات عصبی آسیب‌پذیر در برابر افزایش سن را حفظ کنند.

جالب آنکه حتی افراد غیرگیمر نیز با تمرین محدود نتایج مثبتی تجربه کردند. افرادی که حدود ۳۰ ساعت در چند هفته به یادگیری StarCraft II پرداختند، کاهش سرعت پیری مغز را نشان دادند؛ در حالی که این اثر در افرادی که بازی ساده‌تر Hearthstone را انجام داده بودند، کمتر دیده شد. این موضوع نشان می‌دهد که پیچیدگی شناختی بازی اهمیت بیشتری از صرف «بازی کردن» دارد.

 

از سوی دیگر، بازی‌های اکشن مانند شوترهای اول‌شخص یا سوم‌شخص نیز مزایای قابل‌توجهی دارند. این بازی‌ها به دلیل سرعت بالا، شلوغی بصری و نیاز به تصمیم‌گیری مداوم، سیستم‌های توجه مغز را تقویت می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که این نوع بازی‌ها می‌توانند دقت دیداری، توانایی فضایی و کنترل توجه را بهبود بخشند؛ مهارت‌هایی که حتی خارج از محیط بازی نیز کاربرد دارند.

با این حال، متخصصان هشدار می‌دهند که هنوز داده‌های کافی برای ارائه نسخه واحد وجود ندارد. همچنین، بازی بیش‌ازحد نه‌تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند به سلامت مغز آسیب بزند. تعادل، تنوع و اعتدال اصول اساسی هستند. پژوهش‌ها معمولاً جلسات ۳۰ تا ۶۰ دقیقه‌ای بازی را بررسی کرده‌اند، نه ساعت‌ها بازی مداوم.

در نهایت، پژوهشگران تأکید می‌کنند که سلامت مغز حاصل یک عامل واحد نیست. بازی‌های ویدیویی می‌توانند بخشی از یک سبک زندگی سالم باشند، در کنار فعالیت بدنی، خواب کافی، تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های خلاقانه. همان‌طور که کورونل می‌گوید، تقویت مغز به «لایه‌های متعدد در زندگی» نیاز دارد.