بازنویسی تاریخ: کشف شواهد جدید از زندگی انسان‌های اولیه در جنگل‌های بارانی

برای مدت‌ها، دانشمندان بر این باور بودند که زادگاه نخستین انسان‌ها، ساوانای شرق آفریقا بوده است. اما پژوهش‌های اخیر تصویری متفاوت ارائه می‌دهند: انسان خردمند (Homo sapiens) در نقطه‌ای خاص از دنیا متولد نشد، بلکه در سراسر قاره آفریقا و در طی صدها هزار سال تکامل یافت.

اگر فرضیه صحت داشته باشد، انسان‌های اولیه احتمالاً از توانایی زیستن در محیط‌هایی فراتر از دشت‌های باز و جنگل‌های تنک برخوردار بودند. مطالعه‌ای که به‌تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد دست‌کم ۱۵۰ هزار سال پیش، بعضی از آن‌ها در اعماق جنگل‌های بارانی غرب آفریقا سکونت داشته‌اند. این یافته، نظریه‌ی پیشین را که بر مبنای تکامل انسان‌های اولیه در محیط‌های باز استوار بود، به چالش می‌کشد.

النور اسکری، باستان‌شناس تکاملی از مؤسسه ماکس پلانک، به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «از همان مراحل اولیه، تنوع زیست‌محیطی نقشی اساسی در شکل‌گیری گونه‌ی ما داشته است.»

در قرن بیستم، کشف فسیل‌ها و ابزارهای سنگی متعدد در ساواناهای شرق آفریقا بسیاری از دانشمندان را به این نتیجه رساند که انسان‌ها ابتدا در این مناطق تکامل یافته و به زندگی در دشت‌های باز و جنگل‌های تنک عادت کرده‌اند. آن‌ها معتقد بودند که انسان‌ها با گذشت زمان، توانسته‌اند در محیط‌های سخت‌تر نیز دوام بیاورند. جنگل‌های بارانی گرمسیری از جمله دشوارترین این محیط‌ها محسوب می‌شدند، زیرا یافتن غذا در چنین محیطی چالش‌برانگیز بود و شکارچیان به‌راحتی در میان پوشش گیاهی متراکم کمین می‌کردند.

اسکری توضیح می‌دهد: «در جنگل‌های انبوه، یافتن شکار دشوار است و در عین حال، تشخیص خطر نیز کار ساده‌ای نیست.»

اما در سال ۲۰۱۸، اسکری و همکارانش دیدگاه مطرح‌شده را به چالش کشیدند. آن‌ها استدلال کردند که شاید دلیل فراوانی ابزارهای سنگی و فسیل‌ها در شرق آفریقا، صرفاً شرایط مناسب منطقه برای حفظ آثار باستانی بوده، نه اینکه منطقه الزاماً تنها خاستگاه انسان‌های اولیه باشد. به‌علاوه، شواهدی از حضور انسان‌های اولیه در بخش‌های دیگر قاره آفریقا نیز کشف شده بود، اما یافته‌ها در بسیاری از موارد نادیده گرفته شده بودند.

سپس، پژوهشگران فرضیه‌ای را مطرح کردند: انسان‌های اولیه برای صدها هزار سال، در گروه‌های پراکنده در سراسر آفریقا زندگی کرده‌اند و گهگاه با یکدیگر در تماس بوده و تبادل ژنتیکی داشته‌اند. اگر این فرض درست باشد، باید انتظار داشت که انسان‌های اولیه در غرب و مرکز آفریقا، در جنگل‌های بارانی گسترده نیز زیسته باشند.

اسکری در جست‌وجوی شواهد قدیمی‌تر، به گزارشی درباره‌ی منطقه‌ای در ساحل عاج به نام «انیاما» برخورد کرد. پژوهشگران پیشین، خندقی عمیق در دامنه‌ی تپه‌ای در این منطقه حفر کرده بودند و در میان لایه‌های سخت و شنی، بقایای گیاهی و ابزارهای سنگی نیز کشف کرده بودند، اما موفق نشده بودند قدمت آن‌ها را تعیین کنند.

در مارس ۲۰۲۰، اسکری و گروهش به انیاما سفر کردند و در لایه‌های جدید خاک، به ابزارهای سنگی بیشتری دست یافتند. اما چند روز پس از آغاز کار، دنیاگیری کووید ۱۹ آن‌ها را مجبور کرد که منطقه را ترک کنند. وقتی در نوامبر ۲۰۲۱ به انیاما بازگشتند، با صحنه‌ای ناامیدکننده روبه‌رو شدند؛ محل حفاری به‌طور غیرقانونی برای ساخت جاده تخریب شده بود.

اسلم بن‌عروس، پژوهشگر مرکز ملی تحقیقات تکامل انسان در اسپانیا و عضو گروه، می‌گوید: «این اتفاق برای ما بسیار دلخراش بود.»