دانشمندان با شناسایی موادی که در مومیایی کردن مصریان باستان استفاده میشد توانستند رایحهای متعلق به ۳ هزار و ۵۰۰ سال پیش را احیا کنند.
این عطر، که «رایحه زندگی ابدی» نام گرفته است، در روزگاران قدیم مصر با استفاده از موم زنبور عسل، روغنهای گیاهی و صمغ درختان متعلق به سرزمینهای دور ساخته میشده است.
بوی بازسازیشده از داخل یک کوزه در تابوت زنی مومیاییشده برمیخاسته که تخمین زده میشود در حدود سال ۱۵۰۰ قبل از میلاد زندگی درگذشته باشد. تابوت باستانی حدود یک قرن پیش در سال ۱۹۰۰ در دره پادشاهان مصر کشف شده بود.
باربارا هوبر، محقق دکترای انسانشناسی در مؤسسه ماکس پلانک آلمان و نویسنده ارشد این مطالعه، در این باره میگوید: «موادی که در فرآیند مومیاییسازی این مومیاییهای باستانی یافت شدهاند، یکی از پیچیدهترین و متنوعترین موادی هستند که از این دوره به دست آمده است و دقت و پیچیدگی روشی را نشان میدهند که مومیاییها با آن ساخته میشدند.»
وی اضافه کرد: «وجود چنین مجموعه گستردهای از مواد عجیب و غریب مانند صمغ درخت پسته در درون کوزه نشان میدهد که از مواد بسیار کمیاب و گرانقیمت برای مومیایی کردن او استفاده شده است. این امر به موقعیت استثنایی این زن در جامعه آن زمان اشاره دارد.»
اطلاعات کمی در مورد زندگی و مرگ «سنتانی» وجود دارد. تحقیقات قبلی نشان داده است که او در حدود سال ۱۴۵۰ قبل از میلاد زندگی میکرده و پرستار و دایه فرعون آمنهوتپ دوم ( پسر و وارث توتموس سوم) بوده است. این زن از آمنهوتپ دوم مراقبت میکرده و در کودکی نیز به او شیر میداده است.
طبق تواریخ به دست آمده، «سنتانی» ملقب به «زیور پادشاه» بوده و یکی از اعضای ردهبالای دربار فرعون به حساب میآمده است. پس از مرگ او، اندامهای حیاتیاش مومیایی شدند و در چهار کوزه با دربهایی به شکل سر انسان قرار گرفتند.
مصریها در طول فرآیند مومیایی کردن اندامهایی مانند ریهها، کبد، معده و رودهها را با دقت برمیداشتند تا از رشد باکتریها جلوگیری کنند و به این ترتیب بدن بهتر حفظ شود. علت تاکید مصریان باستان بر فرایند مومیایی این بود که آنان به سالم ماندن بدن برای زندگی پس از مرگ اعتقاد داشتند. به باور مصریان، بدن باید به خوبی محافظت میشد تا روح فرد بتواند به آن برگردد.
مکان دفن سنتانی در دره پادشاهان نشان از اهمیت بالای او در جامعه آن وقت مصر دارد، چرا که این قبرستان «معمولاً مختص فراعنه و اشراف قدرتمند بوده» و خاکسپاری در این محل نشاندهنده «امتیاز فوقالعاده و احترام بالایی بوده که احتمالاً فرعون برای وی قائل بوده است.»
کوزههایی از سنگ آهک که زمانی حاوی ریهها و کبد سنتانی بودند برای سالها در موزهای در شهر هانوفر آلمان نگهداری میشدند. مسئولان موزه به هنگام جنگ جهانی دوم آنها را برای در امان ماندن از آسیب به یک معدن نمک منتقل کردند.
هرچند محتویات کوزهها مدتهاست که از بین رفته است، با این حال محققان توانستند داخل کوزهها را بتراشند تا بقایای مواد و همچنین سنگ آهک متخلخل کوزهها را بررسی کنند.
دستور العملهای دقیق استفاده شده در تهیه روغنها و عطرهای مخصوص در کوزهها از دیرباز مورد بحث بوده است، زیرا متون به دست آمده از مصر باستان دقیقا به نام مواد تشکیل دهنده اشاره نمیکنند. با این حال تیم تحقیق با استفاده از تکنیکهای تحلیلی بسیار پیشرفته سرانجام توانست ترکیب مواد داخل کوزهها را به دست آورد.
مطابق یافتههای دانشمندان، این کوزهها حاوی موم زنبور عسل، روغنهای گیاهی، چربیهای حیوانی، قیر طبیعی حاصل از فرآوردههای نفتی و صمغ بودند. ترکیباتی مانند کومارین (که رایحهای شبیه به وانیل دارد و در گیاهان نخود و دارچین یافت میشود) و همچنین اسید بنزوئیک (که در صمغ درختان و بوتهها وجود دارد) در این کوزهها پیدا شده است.
پژوهشگران همچنین توانستند صمغهای معطر درختان کاج اروپایی و درختان خاصی از گونه پسته (از خانواده بادام هندی) که در هند و آسیای جنوب شرقی یافت میشوند شناسایی کنند.
دکتر هوبر در این باره میگوید: «وجود برخی مواد نشان میدهد که مصریها راهها و شبکههای تجاری گستردهای ایجاد کرده بودند. وجود صمغ درخت کاج اروپایی که از شمال دریای مدیترانه و اروپای مرکزی منشأ میگیرد و یا صمغ درختانی که تنها در جنگلهای استوایی جنوب شرقی آسیا پیدا میشوند، به دامنه وسیع راههای تجاری مصر در اواسط هزاره دوم قبل از میلاد اشاره دارد.»
پس از شناسایی مواد تشکیلدهنده، تیم تحقیقاتی با یک عطرساز فرانسوی و یک موزهشناس متخصص برای بازسازی رایحه واقعی مومیاییسازی کار کردند. پژوهشگران میگویند این فرآیند پیچیده ماهها و چندین بار تکرار شد تا اینکه عطری دقیق به لحاظ تاریخی بدست آید.
دکتر هوبر در این باره میگوید: «اولین باری که با این عطر روبرو شدم، تجربهای عمیق و تقریبا سورئال از جنس ارتباط ملموس و معطر با دنیای باستان داشتم. مثل این که با سفر در زمان، پژواک ضعیفی از گذشته در دست داشته باشیم.»
دانشمندان میگویند بازسازی این رایحه به درک بهتر موقعیت اجتماعی فرد درگذشته و همچنین روشهای استفاده شده برای حفظ بقایای او کمک میکند.
این رایحه احیاشده از ماه اکتبر در موزه موسگارد دانمارک به نمایش گذاشته خواهد شد تا علاقهمندان بتوانند بویی را که محققان آن را «عطر ابدیت» نامیدهاند استنشاق کنند و در هوای بخشی از روزگار باستان «تنفس کنند».
۵۸۵۸
