آیا ممکن است زبان مادری خود را فراموش کنیم؟

زبان مادری اولین زبانی است که فرد یاد می‌گیرد و معمولاً بخش مهمی از هویت او به‌شمار می‌رود. این زبان به فرد کمک می‌کند با خانواده و دوستانش ارتباط برقرار کند و فرهنگ و میراث خود را درک و حفظ کند.

آیا ممکن است زبان مادری‌تان را فراموش کنید؟ مثلاً اگر به منطقه یا کشوری دیگر بروید و شروع به صحبت کردن با گویش یا زبان دیگری کنید؟

زبان‌شناسان به این پدیده فرسایش زبان مادری می‌گویند. طی این فرایند،  با گذشت زمان تسلط فرد به زبان مادرش‌اش کم می‌شود و شاید علت آن باشد دیگر به اندازه‌ی گذشته از آن استفاده نمی‌کند.

کارشناسان می‌گویند در شرایط خاصی ممکن است زبان مادری‌تان را فراموش کنید. این امر به‌ویژه درمورد کودکان خردسالی که به کشور یا منطقه‌ای دیگر می‌روند که در آن زبان متفاوتی صحبت می‌شود، صادق است.

نمونه بارز فراموش کردن زبان مادری، کودکان خردسالی هستند که توسط خانواده‌هایی در کشورهای دیگر به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شوند. به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای که سال ۲۰۰۳ در  مجله Cerebral Cortex منتشر شد، نشان داد کودکانی که در کره به دنیا آمده بودند اما در سنین ۳ تا ۸ سالگی توسط خانواده‌های فرانسوی به فرزندخواندگی گرفته شده بودند، در سن ۳۰ سالگی، درک زبان کره‌ای‌شان به اندازه فرانسوی‌زبان‌هایی بود که هیچ وقت با زبان کره‌ای آشنا نشده بودند.

لارا دومینگز، استاد زبان‌شناسی در دانشگاه  ساوت‌همپتون در بریتانیا به لایوساینس گفت هرچه سن شما بیشتر باشد، وقتی به کشور جدیدی می‌روید، احتمال اینکه زبان مادری‌تان را حفظ کنید بیشتر است، زیرا روی آن زبان تسلط بیشتری پیدا کرده‌اید. بنابراین، بعید است نوجوان یا بزرگسال بخش‌های مهمی از زبانش مثل روش ساخت زمان گذشته را فراموش کند.

تحقیقات نشان می‌دهد افراد پس از دوران بلوغ (بین ۸ تا ۱۳ سالگی در دختران و ۹ تا ۱۴ سالگی در پسران) کمتر دچار کاهش تسلط بر زبان مادری می‌شوند. این موضوع احتمالاً به این دلیل است که بعد از این سن، مغز ما نیز به بلوغ رسیده است و دیگر به راحتی تغییر را نمی‌پذیرد.

به‌گفته‌ی دومینگز، بخش‌هایی از زبان مادری که حتی پس از مدت کوتاهی، بیشتر مستعد از دست رفتن است، واژگان است. به عنوان مثال، فرض کنید دانشجوی انگلیسی‌زبانی هستید که یک ترم را در اسپانیا گذرانده‌اید. ممکن است وقتی به خانه برمی‌گردید، متوجه شوید کمی بیشتر طول می‌کشد تا عبارات یا کلمات خاصی از زبان مادری خود را به خاطر آورید. گرچه، این بدان معنا نیست که واژه‌های مادری را به کلی فراموش کرده‌اید، بلکه فقط کمی بیشتر طول می‌کشد مغزتان آن‌ها را پیدا کند. مثل این می‌ماند که مغز شما باید از بین دو مجموعه واژه مختلف جستجو کند. اما وقتی دوباره کاملاً در زبان مادری غوطه‌ور شوید  (مثلاً وقتی به خانه برمی گردید)  می‌توانید این کار را سریع‌تر انجام دهید.

یکی از بخش‌های زبان که در برابر فراموشی مقاوم‌تر است، دستور زبان است. برای مثال، در مطالعه‌ای سال ۲۰۲۳ که در مجله The Language Learning Journal منتشر شد، دومینگز و همکارانش متوجه شدند اسپانیایی‌زبان‌هایی که انگلیسی را به عنوان زبان دوم یاد گرفته بودند، پس از بیش از ۱۵ سال زندگی در بریتانیا، همچنان بر نحوه استفاده از زمان حال در زبان اسپانیایی مسلط بودند.

تحقیقات همچنین نشان می‌دهد اصل مشابهی درمورد فراموش کردن زبان دوم نیز وجود دارد که به میزان یادگیری اولیه و مدت زمان یادگیری زبان دوم، بستگی دارد.

آنتونلا سوراسه، استاد زبان‌شناسی در دانشگاه ادینبرو بریتانیا به لایوساینس می‌گوید  وقتی دوباره به زبان دومی که فراموش کرده‌اید، برگردید، ممکن است خودتان از میزان یادآوری خود شگفت‌زده شوید. درواقع، ممکن است خودتان فکر کنید همه چیز را فراموش کرده‌اید، ولی مغزتان هنوز آن اطلاعات را در خود ذخیره دارد.

درمقابل، افرادی که دوزبانه هستند و به بیماری‌هایی همچون زوال عقل مبتلا می‌شوند، ممکن است در استفاده از زبان‌ها دچار اشتباه شوند و بیشتر به زبان مادری خود برگردند. این پدیده به نام «بازگشت به زبان» شناخته می‌شود و حتی ممکن است بعد از یک عمر استفاده از هر دو زبان رخ دهد.