آسیب پنهان فوتبال؛ ضربات سر حتی بدون ضربه مغزی نیز به مغز آسیب می‌زنند

فوتبال، پرطرفدارترین ورزش جهان، با نگرانی‌های جدی درباره سلامت بازیکنان روبه‌رو است. تازه‌ترین و بزرگ‌ترین مطالعه‌ای که تاکنون در این زمینه انجام شده، نشان می‌دهد تکرار ضربه سر به توپ فوتبال می‌تواند باعث آسیب‌های ظریف و پنهان در مغز شود و حتی بازیکنان آماتور و غیرحرفه‌ای که هرگز دچار ضربه‌مغزی رسمی یا گزارش‌شده نشده‌اند نیز با این خطر مواجه هستند.

در پژوهش جدید، ۳۵۲ بازیکن آماتور فوتبال بزرگسال بررسی شدند. در افرادی که در طول یک سال بیش از هزار بار با به توپ ضربه سر زده‌ بودند، تغییرات بسیار کوچک و میکروسکوپی در قسمت جلوی مغز رخ داده بود. این بخش از مغز با حافظه، تفکر و تصمیم‌گیری مرتبط است. این تغییرات هیچ ربطی به سن یا جنسیت افراد نداشت و در همه بازیکنان، چه جوان و چه مسن، چه مرد و چه زن، دیده شد. همچنین این بازیکنان در آزمون‌های حافظه و یادگیری عملکرد ضعیف‌تری داشتند و این کاهش عملکرد هرچند خفیف، از نظر علمی معنادار بود.

دکتر مایکل لیپتون، عصب‌شناس دانشگاه کلمبیا و سرپرست پژوهش، می‌گوید: «اهمیت مطالعه ما در این است که برای نخستین بار نشان می‌دهد ضربات مکرر به سر تغییرات مشخصی در مغز ایجاد می‌کنند که در نهایت به اختلال عملکرد شناختی منجر می‌شود.»

مطالعات قبلی نشان داده‌اند که در بازیکنان فوتبال، نواحی خاصی از مغز که به نام ماده سفید شناخته می‌شوند (که مسیرهای ارتباطی بین بخش‌های مختلف مغز را تشکیل می‌دهند)، دچار تغییراتی می‌شوند که در مقایسه با ورزشکارانی مثل شناگران که ضربه به سر ندارند، مشهود است.

نکته مهم این است که حتی بازیکنانی که هیچ سابقه ضربه‌مغزی ندارند هم این تغییرات را نشان می‌دهند. اما، ارتباط این تغییرات با عملکرد شناختی (مثلاً حافظه، یادگیری، تمرکز و تصمیم‌گیری) مشخص نبوده است.

تیم لیپتون از روش نوین تصویربرداری مغزی (dMRI) استفاده کرد تا آسیب‌های ظریف در لایه بیرونی مغز را شناسایی کند. این ناحیه به نام مرز بین ماده خاکستری و ماده سفید مغز (GWI) شناخته می‌شود که تاکنون کمتر مورد مطالعه قرار گرفته بود.

اسکن‌های مغزی نشان داد کسانی که تعداد ضربه‌های سرشان به توپ بیشتر بود، تغییرات قابل‌توجهی در ناحیه‌ای از مغز به نام GWI داشتند. این ناحیه درست در جلوی مغز قرار دارد و همان مسیری است که توپ معمولاً هنگام ضربه سر از آن عبور می‌کند. پژوهشگران معتقدند این آسیب‌ها ممکن است ناشی از چیزی به نام ضربه مقابل (contrecoup) باشد. یعنی وقتی سر با توپ برخورد می‌کند، نیرو به سمت مغز منتقل می‌شود و باعث آسیب در سمت مقابل جمجمه می‌شود، نه فقط همان جایی که ضربه مستقیم وارد شده است.

جوآن سونگ، دانشجوی دکتری آزمایشگاه لیپتون روش جدیدی طراحی کرده تا بتوانند تغییرات بسیار کوچک و ظریف مغز را که در اسکن MRI دیده می‌شوند، به‌طور دقیق‌تر شناسایی و تحلیل کنند. او توضیح می‌دهد: «در مغز سالم، مرز روشنی میان ماده خاکستری و سفید وجود دارد. ما بررسی کردیم که آیا ضربات خفیف ناشی از ضربه با سر باعث تضعیف این مرز می‌شود یا خیر.» نتایج نشان داد هرچه تعداد ضربات سر بیشتر باشد، این مرز محوتر و نامشخص‌تر می‌شود. لیپتون می‌گوید: «این شواهد بسیار قوی هستند و نشان می‌دهند تغییرات میکروسکوپی GWI احتمالاً دلیل اختلالات شناختی است.»

پژوهشگران می‌گویند هنوز تحقیقات بیشتری لازم است، اما یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که ناحیه GWI در مغز می‌تواند نقطه مهمی برای بررسی اثرات ضربه سر در فوتبال باشد. علاوه‌براین، تغییراتی که در این ناحیه دیده شده، ممکن است با بیماری‌هایی مانند آنسفالوپاتی مزمن ناشی از ضربه‌ (CTE) مرتبط باشند. آنسفالوپاتی مزمن ناشی از ضربه‌ در اثر ضربه‌های مکرر به سر ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث مشکلات شدید شناختی و رفتاری طولانی‌مدت شود.

پژوهش در مجله JAMA Network Open منتشر شده است.