کاشفان سلول‌های نگهبان سیستم ایمنی، برنده جایزه نوبل پزشکی ۲۰۲۵ شدند

هر سال در ماه اکتبر، نگاه جامعه علمی جهان به استکهلم دوخته می‌شود که در آن برندگان جایزه نوبل پزشکی معرفی می‌شوند. این جایزه، یکی از معتبرترین افتخارات علمی جهان است و به پژوهش‌هایی تعلق می‌گیرد که درک ما از بدن انسان و سلامت را دگرگون کرده‌اند.

اکنون جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی ۲۰۲۵ به سه دانشمند برجسته اهدا شده که توانستند راز مهمی از سیستم ایمنی بدن را آشکار کنند: اینکه چگونه بدن می‌فهمد به چه چیزی حمله کند و از چه چیزی باید محافظت کند. این کشف، نه‌تنها دیدگاه ما را نسبت به عملکرد دستگاه ایمنی تغییر داده، بلکه زمینه‌ساز روش‌های درمانی جدیدی برای بیماری‌های خودایمنی و سرطان شده است.

جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی سال ۲۰۲۵ به سه پژوهشگر به نام‌های مری ای. برانکو و فرد رمسدل از آمریکا و شیمون ساکاگوچی از ژاپن اهدا شد. این سه دانشمند به دلیل کشف سازوکارهایی که باعث می‌شود دستگاه ایمنی بدن به اندام‌ها و بافت‌های خودی حمله نکند، برنده این جایزه معتبر شدند. این سه نفر از پیشگامان مطالعه در زمینه‌ای به نام «تحمل ایمنی محیطی»، شاخه‌ای از ایمنی‌شناسی هستند که بررسی می‌کند بدن چگونه میان دفاع در برابر عوامل بیماری‌زا و محافظت از سلول‌های خودی تعادل برقرار می‌کند.

دستگاه ایمنی بدن مانند نگهبان بیولوژیک هوشمند عمل می‌کند و وظیفه‌اش این است که میان سلول‌ها و بافت‌های خودی و مهاجمان خارجی مثل ویروس‌ها و باکتری‌ها تفاوت قائل شود. این تمایز بسیار حیاتی است؛ زیرا اگر سیستم ایمنی اشتباه کند، ممکن است به سلول‌های سالم حمله کند و بیماری‌های خودایمنی ظاهر شود.

برخی مهاجمان، به‌ویژه ویروس‌ها، بسیار زیرک هستند و می‌توانند خود را شبیه سلول‌های بدن جا بزنند تا از شناسایی توسط دستگاه ایمنی فرار کنند. به همین دلیل، سیستم ایمنی باید با دقت و هوشمندی تصمیم بگیرد چه چیزی را نابود و چه چیزی را حفظ کند. این تعادل ظریف باعث می‌شود بدن هم در برابر بیماری‌ها محافظت شود و هم بافت‌های سالم آسیب نبینند.

پژوهش‌های سه برنده نوبل پزشکی امسال نشان داد که بدن برای حفظ این تعادل، از نوعی سلول ویژه به نام سلول‌های T تنظیم‌کننده استفاده می‌کند. این سلول‌ها مانند «ناظر» عمل می‌کنند و جلوی واکنش‌های بیش‌ازحد سیستم ایمنی را می‌گیرند تا از بروز بیماری‌های خودایمنی جلوگیری شود.

به‌نقل از لایوساینس، در سال ۱۹۹۵، شیمون ساکاگوچی نخستین کشف مهم را انجام داد. در آن زمان بسیاری از دانشمندان تصور می‌کردند تحمل ایمنی تنها در مرکز تولید سلول‌های ایمنی، یعنی غده تیموس، ایجاد می‌شود (فرایندی که به آن تحمل مرکزی گفته می‌شود). ساکاگوچی نشان داد دستگاه ایمنی بسیار پیچیده‌تر است و در خارج از تیموس نیز سلول‌هایی وجود دارند که پاسخ‌های ایمنی بیش‌فعال را سرکوب می‌کنند.

شش سال بعد، مری برانکو و فرد رمسدل با کشف جهشی در ژن Foxp3 در موش‌ها، بخش دیگری از معما را کامل کردند. این جهش باعث می‌شد موش‌ها به بیماری‌های خودایمنی دچار شوند. آن‌ها همچنین نشان دادند که در انسان، تغییر در همین ژن موجب بروز سندرمی نادر به نام IPEX می‌شود که نوعی اختلال خودایمنی شدید است. در ادامه، ساکاگوچی در سال ۲۰۰۳ اثبات کرد که ژن Foxp3 نقش اصلی را در شکل‌گیری سلول‌های T تنظیم‌کننده دارد.

کشفیات سه پژوهشگر مسیر را برای ابداع درمان‌های نوین سرطان و بیماری‌های خودایمنی هموار کرده است. مطالعه درباره تحمل ایمنی محیطی اکنون به یکی از فعال‌ترین و پررونق‌ترین حوزه‌های علوم زیستی تبدیل شده و به پزشکان و پژوهشگران کمک می‌کند تا چگونگی فعالیت متعادل سیستم ایمنی یا سرکوب آن را بهتر درک کنند، بدون آنکه سلول‌های سالم آسیب ببینند.

جایزه نوبل پزشکی ۲۰۲۵ صد و شانزدهمین جایزه‌ای است که در این رشته اهدا می‌شود و بار دیگر نشان می‌دهد که کسب دانش در زمینه‌ی کارکرد ظریف سیستم ایمنی تا چه اندازه برای سلامت بشر حیاتی است.