تبعات تولید گوشی موبایل به شیوه ODM؛ از رانت ارزی تا مشکلات امنیتی
تبعات تولید گوشی موبایل به شیوه ODM؛ از رانت ارزی تا مشکلات امنیتی
نشست خبری مشترک انجمن موبایل ایران و انجمن تولیدکنندگان موبایل امروز، ۲۵ اسفندماه، با حضور عبدالمهدی اسدی، رئیس انجمن موبایل و میثاق کرابی، دبیر انجمن صنایع همگن و تولیدکنندگان تلفن همراه، برگزار شد.
موضوع اصلی این نشست بحث تولید ODM موبایل بود که چالش‌هایی را برای تولیدکنندگان و واردکنندگان تلفن همراه کشور به وجود آورده است. ODM نوعی از شیوه تولید است که در آن گوشی موبایلی که به نام یک برند به بازار عرضه شده در واقع توسط همان برند تولید نشده، بلکه به سفارش آن برند در شرکت دیگری حتی در خارج از آن کشور تولید شده است.
این شیوه تولید گوشی موبایل در سال‌های اخیر در ایران رواج پیدا کرده و بعضی شرکت‌ها گوشی‌هایی را که به این شیوه تولید کرده‌اند، به بازار عرضه می‌کنند. درحال‌حاضر، برای تولید به شیوه ODM ایران فقط با چین همکاری می‌کند. به گفته حاضران در این نشست، در میان همه شرکت‌های چینی فعال در حوزه تولید گوشی، فقط با ۳ شرکت قرارداد بسته شده و شرکت‌های داخلی ناگزیرند که با همین سه شرکت خاص همکاری کنند.
نمایندگان انجمن موبایل و انجمن تولیدکنندگان موبایل می‌گویند با ذات ODM مخالفتی ندارند اما شیوه انجام آن در کشور درحال‌حاضر به گونه‌ای است که مشکل‌آفرین شده و آسیب ایجاد کرده است. رئیس انجمن موبایل در این زمینه می‌گوید:
بخش خصوصی با ODM به معنای دقیق آن کاملاً موافق است اما با این که ODM را تولید داخلی حساب کنیم، مخالف هستیم؛ چون هم برای منافع ملی و هم برای منافع صنفی چالش‌هایی ایجاد می‌کند. به همین دلیل بخش خصوصی به‌شدت مخالف آن است. چون هم رانت ارزی زیادی ایجاد می‌کند و هم در این حوزه انحصار به وجود می‌آورد.
– عبدالمهدی اسدی، رئیس انجمن موبایل ایران
جز بخش خصوصی، بخش دولتی هم با ODM مخالف است
اسدی می‌گوید علاوه بر بخش خصوصی، این طرح در بخش دولتی هم مخالفانی دارد، از جمله پدافند غیرعامل و ستاد تسهیل، با اعتقاد به این که تولید به شیوه ODM چالش‌های امنیتی ایجاد می‌کند، با این موضوع کاملاً مخالف هستند.
یکی از دلایلی که اسدی در ذکر علت مخالفت خود با ODM مطرح می‌کند، این است که امکان استفاده از این روش برای تولید برای همه شرکت‌ها فراهم نشده است:
بحث ODM به‌صورت فراخوان مطرح نشد تا فعالان این حوزه بتوانند در آن مشارکت کنند. ما با چنین رویکردی مخالف هستیم چون در حق شرکت‌هایی که پتانسیل تولید داشته‌اند اما در جریان قرار نگرفته و مشارکت داده نشده‌اند، بی‌انصافی می‌شود.
– عبدالمهدی اسدی، رئیس انجمن موبایل
البته رئيس انجمن موبایل دلیل دیگری هم برای اعلام مخالفت با ODM به شیوه‌ای که در ایران انجام می‌شود، دارد: «این که یک گوشی در خارج از ایران تولید شود و فقط اسم کالای ایرانی روی آن گذاشته شود، صحیح نیست، چون اجحاف در حق تولیدکنندگان داخل کشور است. علاوه بر این، این شیوه نه‌تنها ارزبری را کنترل نمی‌کند بلکه ارز بیشتری را هم از کشور خارج می‌کند.»
موبایل هم به سرنوشت خودرو و لوازم خانگی دچار می‌شود
اسدی اجرا شدن طرح تولید ODM را باعث ایجاد مشکلات اساسی در بازار موبایل دانسته و در توضیح علت مخالفت خود می‌گوید:
با این روند بازار موبایل کم‌کم سرنوشت بازار لوازم خانگی و خودرو را پیدا می‌کند اما با این تفاوت که موبایل به‌سادگی قابل حمل است و با ایجاد محدودیت و انحصار فقط به یک بازار غیرشفاف مشابه آنچه در سال ۹۷ داشتیم مبتلا می‌شویم و موضوع رجیستری هم به کلی از بین می‌رود. مشابه اتفاقی که برای آیفون افتاد و با وجود محدودیت‌ها یک میلیون دلار گوشی آیفون وارد کشور شد و غیرقانونی مورد استفاده قرار گرفت.
– عبدالمهدی اسدی، رئیس انجمن موبایل
او در ادامه به رانت ارزی ایجادشده بر اثر ایده طرح ODM اشاره کرده و می‌گوید: «بازرگان ما برای واردات کالا باید ۲۰۰ روز در صف بماند تا ارز بگیرد اما شرکت‌های ODM ظرف ۵ روز ارز می‌گیرند؛ این رانت ارزی است که ایجاد شده. چرا در شرایط بسیار سخت امروز ODM باید فقط برای چند شرکت خاص به وجود بیاید و سایر شرکت‌ها امکان مشارکت در آن را نداشته باشند؟»
در ارزی که به شرکت‌ها داده شده است، تبعیض وجود دارد
اسدی در پاسخ به سؤال بیکینگ که چند شرکت تا امروز از رانت تولید به شیوه ODM استفاده کرده‌اند می‌گوید: «ما اطلاعات دقیقی از این که چند شرکت از این امکان استفاده کرده‌اند و کدام شرکت‌ها بوده‌اند، نداریم.» او در پاسخ به سؤال دیگر خبرنگار بیکینگ درباره آمارهای مربوط به تخصیص ارز به شرکت‌های فعال در حوزه موبایل که در سه سال اخیر منتشر نشده نیز این طور می‌گوید:
«می‌دانیم که در ارزی که به شرکت‌ها داده شده تبعیض وجود دارد. دقیق نمی‌توانیم بگوییم چقدر و به چه نحو اما می‌دانیم که اتفاقاتی در خصوص تخصیص ارز رخ داده و طبق فرمولی که باید ارز داده می‌شد، تخصیص پیدا نکرده است.»
او در ادامه نیز توضیح می‌دهد که در دو سال و نیم گذشته پیگیر موضوع شفافیت بازار بوده‌اند: «هم از دولت قبل، هم از دولت فعلی پیگیری کرده‌اند که ببینیم میزان ارز تخصیص‌یافته به شرکت‌های مختلف حوزه واردات چقدر بوده است. به تمام نهادهای نظارتی و امنیتی نامه زده‌ایم تا این اطلاعات را هم در اختیار اعضا و هم رسانه‌ها قرار دهیم. متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم اطلاعاتی دریافت کنیم. امیدواریم تا پایان عمر این هیئت‌مدیره، که مهر ماه ۱۴۰۴ است، بتوانیم آمار ۳ سال گذشته را دریافت کنیم.»
ODM باگ‌های امنیتی متعددی دارد
میثاق کرابی، دبیر انجمن صنایع همگن، با بیان اینکه «ذات ODM بلا اشکال است اما این که چطور قرار است این طرح اجرا شود محل سؤال است»، می‌گوید که یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها در بحث ODM این است که «اصلاً تعریف دقیقی از تولید تلفن همراه در داخل کشور نداریم و همین موضوع باعث ایجاد این مشکلات شده است.»
کرابی معتقد است هدف از تولید تلفن همراه در داخل ایجاد ارزش افزوده در زنجیره تأمین، انتقال فناوری و کاهش وابستگی به تولیدات خارجی است اما با شیوه‌ای که امروز ODM انجام می‌شود این اهداف محقق نمی‌شود. او همچنین به تمرکز موضوع ODM بر تولید سیستم عامل بومی اشاره کرده و توضیح می‌دهد:
تعریف ODM به‌عنوان تولید داخل این است که گفته می‌شود سیستم‌عامل بومی تولید کنیم؛ اما موضوع سیستم‌عامل موضوع گسترده و پیچیده‌ای است. اینکه بخواهیم از پایه یک سیستم‌عامل بنویسیم، جزو مواردی است که تجربه‌های شکست‌خورده بسیاری در دنیا داشته است.
– میثاق کرابی، دبیر انجمن صنایع همگن
دبیر انجمن صنایع همگن داخلی‌سازی سیستم عامل با روش ODM را که به خارج از کشور سپرده شود، باعث به مخاطره افتادن مسائل داخلی کشور دانسته و می‌پرسد: «در مورد تولید سیستم‌عامل سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا سیستم‌عامل شفافیت اجرا دارد؟ استانداردهایی برای ارزیابی آن تعریف شده؟ همه موارد لازم در آن رعایت شده است؟»
این طرح وابستگی به خارج از کشور را دوچندان می‌کند
او می‌گوید درحال‌حاضر چون پارامترهای احصای این موارد وجود ندارد، تشخیص اینکه آن سیستم عامل مورد تأیید است یا نه مشخص نیست.
کرابی «نامشخص بودن استانداردها»، «نامشخص بودن مرجعیت طرح تولید ODM» و «نامشخص بودن نهاد مسئول تأیید این سیستم‌عامل‌ها» را اصلی‌ترین چالش‌های اجرای این طرح می‌داند.
دبیر انجمن تولیدکنندگان موبایل در ادامه نیز به این موضوع اشاره می‌کند شرکت‌های داخلی برای اجرای طرح ODM فقط با یک یا دو کمپانی می‌توانند همکاری کنند و به زعم او، «همین تعداد کم شرکت‌های خارجی که عمدتاً چینی هستند و می‌توانیم ODM را به آن‌ها بسپاریم باعث شده گزینه‌هایمان محدود شود و وابستگی به خارج از کشور هم دوچندان شود.»
علاوه بر غیرشفاف بودن استانداردها و نامشخص بودن مرجع نظارت بر این طرح، موضوع رانتی که در این طرح داده می‌شود هم چالش دیگری است که کرابی به آن اشاره کرده و می‌گوید نباید این طرح به گونه‌ای اجرا شود که فقط دو، سه شرکت خاص امکان اجرای آن را داشته باشند.
این طرح با وجود مخالفت‌های جدی همچنان دنبال می‌شود
بهوندی، عضو هیئت‌مدیره انجمن صنایع همگن، نیز در این جلسه به پیگیری این طرح با وجود همه مخالفت‌ها اشاره کرده و می‌گوید:
«پدافند غیرعامل می‌گوید طرح ODM از لحاظ امنیتی مشکلات بسیار زیادی دارد و اجرای آن اشتباه است. ستاد تسهیل صورت‌جلسه کرده که این موضوع به‌عنوان تولید قابل اجرا نیست. یعنی همه نهادهای دولتی هم جلوی آن می‌ایستند اما مجدداً از جای دیگری این موضوع دنبال می‌شود. این موضوع برای ما تبدیل به معضل هم در حوزه تولید و هم در بخش واردات شده است.»
او در ادامه به مشکلاتی که اجرای این طرح برای تولیدکنندگان تلفن هوشمند در بخش خصوصی ایجاد کرده نیز اشاره می‌کند: «یکی از مشکلات محدودیت سهمیه صادراتی است که برای ما وجود دارد اما در ODM هیچ محدودیت سهمیه‌ای وجود ندارد. علاوه بر این، تخصیص ارز برای بخش خصوصی طولانی‌مدت است اما به ODMها سریع‌تر ارز تخصیص داده می‌شود.»
