متخصصان حوزه انرژی: دولت عزمی برای رفع ابرچالش ناترازی انرژی ندارد
متخصصان حوزه انرژی: دولت عزمی برای رفع ابرچالش ناترازی انرژی ندارد
در روزهایی که بسیاری از استان‌های کشور متاثر از ناترازی انرژی ناشی از سرمای هوا در سراسر ایران به تعطیلی کشیده شده، نشست تخصصی «بررسی مدیریت ناترازی انرژی؛ سرمایه‌گذاری اپراتورها در هوشمندسازی مصرف» امروز، ۷ اسفند، با حضور متخصصان حوزه انرژی از نهادها و مجموعه‌های مختلف برگزار شد.
سادینا آبایی، رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران، در ابتدای این نشست از آمادگی بخش خصوصی برای کمک به رفع مشکل ناترازی انرژی گفت: «کمبود تولید انرژی و مساله توزیع انرژی به‌سادگی رفع نمی‌شود. بخش خصوصی در این حوزه پای کار است اما بخش اصلی موضوع باید توسط حاکمیت رفع شود. یکی از مشکلات در حوزه انرژی این است که مدیران اصلح و کاربلد سر جای خود قرار ندارند.»
آبایی در ادامه به اهمیت و ضرورت استفاده از فناوری برای کمک به رفع این معضل اشاره کرد که موضوع این جلسه نیز بود:
برای حل این مشکل می‌توان از ظرفیت‌های فناوری استفاده کرد. اگر پروسه حکمرانی داده به‌درستی انجام شود موضوع ناترازی‌ها حل خواهد شد. تحول دیجیتال به نوع تفکر حاکمیت بستگی دارد. اگر مدیران سازمان‌ها به این نتیجه برسند که با حکمرانی داده می‌توانند امور را پیش ببرند موضوع ناترازی‌ها، ازجمله ناترازی انرژی رفع خواهد شد.
تکنولوژی چه راهکارهایی دارد؟
هادی مدقق، عضو هیئت مدیره انجمن علمی شبکه هوشمند انرژی ایران، نیز در این نشست به بیان تجربه شبکه هوشمند انرژی اشاره کرده و گفت که ایده آن از سال ۱۳۸۸ مطرح شده و به‌عنوان شبکه آینده تامین انرژی کشور تعریف می‌شود. شبکه‌ای که مدقق می‌گوید یک شبکه دوسویه است:
شبکه توزیع ما در حال حاضر یک‌سویه است که از یک سمت انرژی توزیع شده و از سمت دیگر مصرف می‌شود اما در شبکه هوشمند انرژی در بخش توزیع، تولید انرژی هم انجام می‌شود و روش‌های سنتی برای آن مناسب نخواهد بود. با این شبکه به ازای همه ۴۰ میلیون مشترک انرژی تولید هم خواهیم داشت.
– هادی مدقق، عضو هیئت مدیره انجمن علمی شبکه هوشمند انرژی ایران
عضو هیئت مدیره انجمن علمی شبکه هوشمند انرژی ایران در ادامه به موضوع «اینترنت انرژی» پرداخت و درباره ساختار اینترنت انرژی این طور توضیح داد: «شبکه اینترنت انرژی به‌عنوان تکامل شبکه هوشمند در نظر گرفته می‌شود، با ترکیب انواع انرژی‌های مختلف در یک ساختار شبکه بسیار انعطاف‌پذیر، یک پلتفرم محاسباتی پایدار را فراهم می‌کند.»
او در ادامه به مذاکرات این انجمن علمی با اپراتور همراه اول اشاره کرد که موضوع «اپراتور هوشمند اندازه‌گیری» در آن مطرح شده است: «طبق این ایده، اپراتور خودش کنتور را ارائه خواهد کرد و در بحث تامین انرژی عملا اپراتور خرده‌فروش برق می‌شود.»
چرا با معضل ناترازی انرژی روبه‌روایم؟
محمد کشوری، مدیر گروه طیف و فروم اینترنت اشیا ایران، نیز پیش از شروع میزگرد در ارائه‌ای به دلایل بروز ناترازی انرژی در حوزه برق پرداخت:
سیاست‌های کلان و تنظیم مقررات ناکارآمد، تخصیص ناکارآمد یارانه‌ها، از دست رفتن تدریجی توان مالی و افزایش بدهی‌های دولت‌ها، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش تولید انرژی، الگوی مصرف نامناسب و غیربهینه مجموع دلایلی است که ما را به این وضعیت ناترازی انرژی رسانده است.
– محمد کشوری، مدیر گروه طیف و فروم اینترنت اشیا ایران
کشوری معتقد است راهکار مواجهه با این مشکل استفاده از راهکار هوشمندسازی در حوزه انرژی است که هم راهکارهایی در حوزه تولید و هم در بخش مصرف انرژی دارد.
او در ادامه به راهکارهایی در بخش مدیریت مصرف اشاره کرد: «یک راهکار این است که در بخش قیمت‌گذاری مبتنی بر زمان استفاده، مبتنی بر شرایط لحظه‌ای و مبتنی بر شرایط بحرانی تعرفه‌ها را تعیین کنیم. هم‌چنین، در بخش افزایش بهره‌وری با طرح‌های تعویض تجهیزات و عایق‌بندی می‌تواند می‌توانیم تغییراتی ایجاد کنیم. در هوشمندسازی هم فناوری کمک خواهد کرد تا م،اردی مقل پایش برخط مصرف و نقاط اندازه‌گیری پرمصرف؛ ارائه اطلاعات برخط و مشوق‌ها به مشترکین؛ کنترل اضطراری بار با تجهیزات هوشمند و شناسایی تلفات فنی، نشتی‌ها و تخلفات مصرف‌کنندگان را پیش ببریم.»
فرهنگ غلط در مصرف انرژی ریشه در سیاست‌گذاری‌های غلط دارد
محمد خدادادی، مجری طرح اپراتور هوشمند، نیز در این نشست ابتدا به موضوع فرهنگ مصرف انرژی اشاره کرد و گفت: «فرهنگ شکل‌گرفته در مصرف انرژی ناشی از مجموعه سیاست‌گذاری‌های غلط است. دولت، مجلس و بخش خصوصی به‌شدت در این زمینه مقصر هستند. قیمت‌گذاری غلط هم یک عامل دیگر در ایجاد این وضعیت است.»
به گفته او، محاسبه شرکت توانیر نشان می‌دهد که در دهه ۹۰ به‌طور متوسط قیمت برق در کشور ۴ برابر شده و این در حالی است که قیمت سایر کالاها و خدمات ۱۰ برابر شده و به این معنی است که قیمت نسبی کاهش پیدا کرده است. خدادادی می‌گوید وقتی قیمت نسبی چیزی کاهش پیدا کند مصرف بالا می‌رود و «در ایران هم در این مدت مصرف برق ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده است.»
او می‌گوید صنایعی مثل فولاد و مس از یک سو و صنعت لوازم خانگی از سوی دیگر صنایعی بوده‌اند که مصرف برق را در کشور افزایش داده‌اند: «صنایع انرژی‌بر مثل مس، آلومینیوم، فولاد و…، و هم‌چنین لوازم خانگی که در دهه ۹۰ برایش انحصار ایجاد شد و در نتیجه تولیدش بالا رفت انرژی زیادی مصرف کرده‌اند.»
مجری طرح اپراتور هوشمند بخش دیگری از افزایش مصرف هم را به بخش خانگی و موضوع استخراج رمزارز در کشور مربوط می‌داند:
در بخش خانگی افزایش استفاده از کولرهای گازی و هم‌چنین، لوازم خانگی تولید داخل که مصرف برق بیشتر نسبت به لوازم خانگی خارجی دارند باعث افزایش مصرف برق شده و بخشی از این افزایش هم ناشی از استخراج رمزارز بوده است.
– محمد خدادادی، مجری طرح اپراتور هوشمند
در بحث داده‌کاوی در حوزه انرژی مشکل جدی داریم
مصطفی درجزی، مدیرعامل شرکت همراه کسب‌وکارهای هوشمند، نیز در این جلسه با بیان این که «۶۰ تا ۶۵ هزار مگاوات تولید برق داریم اما گفته می‌شود که کشور به ۸۵ هزار مگاوات برق نیاز دارد» از ناترازی ۲۰ هزار مگاواتی در سال ۱۴۰۳ گفت که در صورت چاره‌اندیشی نکردن برای آن در سال آینده به عددبالاتری خواهد رسید.
درجزی در کنار همه دلایل ایجاد ناترازی در حوزه انرژی به عدم در اختیار داشتن داده‌های حوزه انرژی اشاره کرده و گفت:
یک مشکل جدی ما بحث داده در کل حوزه انرژی است. از حکمرانی داده صحبت می‌کنیم اما داده‌ها در اختیار نیست و به بخش خصوصی نمی‌رسد تا بتوانیم طبق آن‌ها راهکار بدهیم. ما اصلا جز شناسه قبض و شناسه مشترک چیزی از مشترکان نمی‌دانیم. وقتی درباره مدیریت مصرف صحبت می‌کنیم باید مشترک را بشناسیم؛ چقدر مصرف می‌کند، در کدام اقلیم زندگی می‌کند و… . نیازمند داده و اطلاعات و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها هستیم.
– مصطفی درجزی، مدیرعامل شرکت همراه کسب‌وکارهای هوشمند
به گفته او، مشکل دیگر این حوزه عدم تضمین بازگشت سرمایه بخش خصوصی است: «نمی‌شود از بخش خصوصی انتظار داشته باشیم سرمایه‌گذاری کند تا یک معضل اساسی کشور رفع شود اما هیچ تضمینی برای بازگشت سرمایه به او ندهیم.»
درجزی معتقد است مدیران این حوزه دغدغه را دارند اما فضای لازم برای تصمیم‌گیری را ندارند و قوانین مانع اجرا می‌شود.
مدیرعامل شرکت همراه کسب‌وکارهای هوشمند هم‌چنین توضیح می‌دهد که ایران در زمینه هوشمندسازی انرژی فاصله زیادی با کشورهای همسایه ندارد: «در زمینه هوشمندسازی انرژی و کنترل مصرف از دنیا چندان عقب نیستیم. بنچمارک ما از کشورهای همسایه مثل ترکیه نشان می‌دهد که از ۵ سال پیش بحث‌های هوشمندسازی و مدیریت مصرف را آغاز کرده‌اند.»
درجزی یکی از راهکارهای مناسب برای رفع مشکل ناترازی را ایجاد سامانه‌ای می‌داند که مردم بتوانند در آن مازاد انرژی خود را بفروشند:
ما بسیار پرمصرف هستیم چون مردم هیچ بستری برای این که انرژی خود را مبادله کنند، ندارند. اگر مردم سامانه‌ای داشته باشند که بتوانند برق، گاز، بنزین و… اضافی خود را در آن بفروشند مصرف خودبه‌خود کم می‌شود و حتی برق برای صادر کردن اضافه می‌آوریم. ولی الان دولت یارانه بسیار سنگینی می‌پردازد برای تامین انرژی اما مشترکان کم‌مصرف، یعنی ۷۰ درصد مردم، از آن استفاده چندانی نمی‌کنند، در مقابل مشترکان پرمصرف به‌صورت مازاد استفاده می‌کنند بدون این که هزینه بیشتری پرداخت کنند.
– مصطفی درجزی، مدیرعامل شرکت همراه کسب‌وکارهای هوشمند
دست‌هایی در کارند و نمی‌گذارند موضوع بهینه‌سازی انجام شود
آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران، نیز در این نشست با بیان این که « بهینه‌سازی مصرف انرژی بزرگ‌ترین و ارزان‌ترین استراتژی تولید انرژی در دنیاست» گفت:
از ۱۵ سال پیش همه ما امروز را پیش‌بینی می‌کردیم. در سال ۱۳۷۹ شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت با هدف بهینه کردن مصرف راه‌اندازی شد اما تعمدا به حاشیه رفت و تغییری حاصل نشد چون اراده‌ای وجود دارد که موضوع بهینه‌سازی در کشور حل نشود. دست‌هایی در کشور هستند که از سال ۱۳۸۰ نمی‌خواهند موضوع بهینه‌سازی در کشور دوام و قوام پیدا کنند چون می‌خواهند ما ضعیف بمانیم.
– آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران
به اعتقاد نجفی ثابت نگاه داشتن قیمت برق در کشور نیز باعث شده سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی به صفر برسد. او هم‌چنین معتقد است «سیستم حکمرانی کشور ما باعث ناترازی می‌شود.» به همین دلیل، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران می‌گوید که اگر دولتی‌ها با بخش خصوصی تعامل نکنند برای حل مشکل ناترازی به هیچ کجا نخواهیم رسید.
دولت برای رفع مشکل ناترازی عزم جدی ندارد
علی‌محمد میرشمس، رئیس هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های خدمات انرژی ایران، نیز راهکارهایی که هدف بهینه‌سازی داشته باشند را موثر دانست و به تجربه ژاپن در این زمینه اشاره کرد:
تجربه ژاپن نشان داد که صرفا با ارائه یک اپلیکیشن به مردم برای این که فقط بتوانند در لحظه ببینند که دارند چقدر مصرف می‌کنند ۶ درصد مصرف فقط با دادن اطلاعات به مصرف‌کننده‌ها کم می‌شود.
– علی‌محمد میرشمس، رئیس هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های خدمات انرژی ایران
او با بیان این که «دولت عزم جدی برای رفع معضل ناترازی ندارد» گفت: «اگر این عزم را داشته باشد راهکارهای زیادی برای رفع مشکل وجود دارد. عدم دخالت بی‌جای دولت و ایجاد نکردن محدودیت می‌تواند ابرچالش انرژی را رفع کند.
میرشمس در ادامه به ضرورت تحقق صرفه‌جویی اشاره کرد و گفت: «صرفه‌جویی ششمین منبع تامین انرژی در آمریکاست. با توجه به پتانسیل ایران صرفه‌جویی می‌تواند اولین منبع تامین انرژی باشد اما دولت عزمی برای استفاده از این منبع ندارد. توسعه صنعتی دولت در راستای صرفه‌جویی انرژی در صنایع می‌تواند باعث حل این معضل شود تا حتی لازم نباشد هزینه دیگری هم انجام بدهد.
او تاکید می‌کند که تنها فرصت حمایتی در حال حاضر بازار بهینه‌سازی انرژی است که باید جدی گرفته شود: «این بازار الان مطرح شده اما مثل قانون اصلاح مصرف نادیده گرفته می‌شود. اگر فقط ۵۰ درصد قانون اصلاح مصرف اجرا می‌شد الان معضل ناترازی نداشتیم.»
وزارت نفت و نیرو خود را متولی تولید می‌دانند و به بخش مصرف کمتر می‌پردازند
علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی، نیز در این نشست گفت: «هنوز در کشور هدف یا برنامه مشخصی برای کاهش ناترازی انرژی نداریم. شاید سازمان برنامه بیش از سایر نهادها روی این موضوع کار کرده باشد. وزارت نفت و نیرو خود را متولی تولید می‌دانند و کمتر به موضوع مصرف پرداخته‌اند. حتی بخش خصوصی هم کمتر مدل‌های پیشنهادی شفاف ارائه می‌کند.»
او با انتقاد از عملکرد وزارتخانه‌ها و ارگان‌های دولتی در موضوع ناترازی انرژی می‌گوید:
در وزارت نیرو موضوع صرفه‌جویی مطرح شده اما خود وزارت نیرو هم خیلی آن را جدی نمی‌گیرد. در مورد تعامل با بخش خصوصی هم تجربه نشان داده که شرکت توانیر نسبت به این موضوع چندان تمایل نشان نمی‌دهد.
– علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی
مدیرعامل بورس انرژی در ادامه به اقدام سازمان فناوری اطلاعات اشاره کرده و توضیح داد: «سازمان فناوری اطلاعات مجوز گرفته که سامانه جامعی برای کنتورها ایجاد کند و می‌خواهد از طریق کنترل کنتورها مصرف را مدیریت کند، در حالی که این موضوع به بخش خصوصی مربوط می‌شود. این هم معضل دیگری است که ما داریم.»
راهکارهای دولت برای رفع مشکل ناترازی انرژی
محمدصادق کریمی، سرپرست امور انرژی سازمان برنامه و بودجه، دو مدلی را که دولت برای همکاری با سرمایه‌گذاران در حوزه حل معضل ناترازی در نظر گرفته، این طور توضیح داد:
یکی مدل بازار بهینه‌سازی انرژی است که در آن نفع سرمایه‌گذار مابه‌ازای میزان سرمایه‌گذاری است که انجام داده است. این فعالیت‌ها مبنای محاسبه صرفه‌جویی محقق‌شده قرار می‌گیرد. در مدل کارور به فعالیت‌های پیمانکار کاری نداریم و فقط نقطه مصرف مهم است و به میزانی که مصرف پایین آمده باشد، نفع آن به کارور می‌رسد.
– محمدصادق کریمی، سرپرست امور انرژی سازمان برنامه و بودجه
به گفته او، مدل دوم جدیدا آغاز شده و سال گذشته، شورای عالی انرژی سازمان برنامه را موظف کرد که این مدل را به مبنای عمل تبدیل کند. این منطق کلی در قالب مصوبه هیئت وزیران مطرح شده و قرار است تصویب شود.
او در خصوص تضمین بازگشت سرمایه بخش خصوصی که آن‌ها را به سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها مشتاق کند، گفت: «راهکار قطع نکردن برق شرکت‌هایی که سرمایه‌گذاری کرده‌اند را در نظر گرفته‌ایم و با تعهد جبران خسارت آن را تضمین می‌کنیم. یعنی در قرارداد این م،رد را در نظر گرفته‌ایم که ناشر در صورت قطعی برق باید به بخش خصوصی جریمه بپردازد. این طراحی و پیش‌بینی ما در سازمان برنامه است و بخش خصوصی باید بگوید که این تضامین برایش کافی است یا نه.
