بمب ساعتی سمی: چگونه تخریب سد کاخوفکا در اوکراین میراثی فاجعه‌بار را آشکار کرد؟
بمب ساعتی سمی: چگونه تخریب سد کاخوفکا در اوکراین میراثی فاجعه‌بار را آشکار کرد؟
در دوران اتحاد جماهیر شوروی، خودروی «زاپوروژتس» به نمادی افسانه‌ای تبدیل شده بود. این خودرو که از دهه ۱۹۶۰ در شهر «زاپروژیا» اوکراین به صورت انبوه تولید می‌شد، به‌دلیل فریم‌های فولادی نازک و مخزن سوختی که زیر کاپوت جلو قرار داشت، شناخته می‌شد؛ ویژگی‌هایی که می‌توانستند حتی یک تصادف کوچک را به آتش‌سوزی خطرناکی تبدیل کنند. بااین حال، زاپوروژتس یک ویژگی کلاسیک دیگر نیز داشت: سپرهای نیکل‌کاری شده، که عواقب آنها تا به امروز ادامه دارد. به مدت چندین دهه، کارخانه‌هایی که قطعات این خودرو را تولید می‌کردند، به همراه سایر صنایع و فعالیت‌های کشاورزی، پساب‌های حاوی نیکل، کادمیوم، سرب و دیگر فلزات سنگین را به مخزن بزرگ دریاچه کاخوفکا ریخته و این سموم در لجن کف دریاچه تجمع یافته بودند.
ششم ژوئن ۲۰۲۳، رسوبات آلوده به وقوع یک فاجعه منجر شد که «الکساندر سوخودولوف»، هیدرودینامیک‌دان مؤسسه لایب‌نیتس، آن را «بمب ساعتی سمی» نامید. بخشی به عرض ۴۰۰ متر از سد کاخوفکا احتمالاً به دلیل خرابکاری فروریخت و ۱۶٫۴ کیلومتر مکعب آب به همراه چندین تن لجن آلوده به سمت رودخانه «دنیپر» در جنوب اوکراین سرازیر شد. این سیلاب مرگبار جان شمار زیادی از مردم را گرفت، تا یک میلیون نفر را از دسترسی به آب شرب محروم کرد و کانال‌های آبیاری را به جویبارهایی بایر تبدیل کرد. سیل، اکوسیستم‌ها را تخریب کرد، میلیاردها صدف در بستر خشک‌شده‌ی دریاچه گندیدند و مصب‌هایی که رودخانه را به «دریای سیاه» متصل می‌کردند، درهم‌ریختند.
اما به گفته «یوری کوآچ»، زیست‌شناس مؤسسه آکادمی ملی علوم اوکراین، در ماه‌های پس از این فاجعه، اکوسیستم‌ها نشان‌دهنده تاب‌آوری قابل توجه بوده‌اند. او و همکارانش در فوریه گزارشی در نشریه «فرایندهای اکولوژیکی» منتشر کردند که نشان می‌دهد زیستگاه‌ها و گونه‌ها درحال احیا هستند. اکنون که دنیپر به طور آزاد جریان دارد، ماهیان خاویاری در معرض خطر دوباره ظاهر شده‌اند و مراتع پر از درختان بید روی کف خشک دریاچه ریشه دوانده‌اند.
اما در پس این سرزندگی، تهدیدی جدی از آلودگی وجود دارد که سوخودولوف و همکارانش در مقاله‌ای جدید در نشریه ساینس، به آن اشاره کرده‌اند. پیش از شکست سد، مخزن کاخوفکا لایه‌ای از رسوب «سیلت» به عمق ۱٫۵ متر انباشته کرده بود که معادل ۱٫۷ کیلومتر مکعب می‌شود. محققان برآورد کرده‌اند که رسوبات اکنون نمایان شده، حاوی حدود ۸۳ هزار تن فلزات سنگین هستند. به گفته «اولکساندرا شومیلووا»، نویسنده اصلی مقاله و پژوهشگر مؤسسه لایب‌نیتس، ویدیوهای منتشر شده نیز لایه‌ای قهوه‌ای و سیاه را روی بستر دریاچه نشان می‌دهند که گواهی بر تجمع شدید فلزات سنگین است.
