آیا جمعیت جهان بیشتر از برآوردهای رسمی است؟

گروهی از پژوهشگران معتقدند که تخمین‌های رایج از جمعیت مناطق روستایی، به‌طور منسجم کمتر از میزان واقعی برآورد شده‌اند. اگر این ادعا حقیقت داشته باشد، نه‌تنها بر تخمین کلی جمعیت جهان تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند برنامه‌ریزی‌های مرتبط با خدمات عمومی را نیز دچار چالش کند. بااین‌حال، برخی متخصصان جمعیت‌شناسی با این نتیجه‌گیری موافق نیستند و باور دارند که چنین اختلاف‌هایی تأثیر چندانی بر شمارش کلی جمعیت در سطح ملی یا جهانی ندارد.

به‌گزارش نیوساینتیست، یوسیاس لنگ‌ریتر و همکارانش از دانشگاه آلتو در فنلاند، در زمان بررسی تأثیر سدسازی بر جابه‌جایی جمعیت، با تناقض‌های چشمگیری در برآوردهای رسمی مواجه شدند. داده‌های حاصل از پروژه‌های سدسازی در ۳۵ کشور، ازجمله چین، برزیل، استرالیا و لهستان، نشان داد که تخمین‌های موجود، اغلب بسیار کمتر از تعداد واقعی افراد است.

گروه پژوهشگران برای بررسی دقیق‌تر، اطلاعات مربوط به ۳۰۷ پروژه‌ی سدسازی را که بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۰ تکمیل شده بودند، تحلیل کردند. مبنای مقایسه، تعداد واقعی افراد جابه‌جاشده در این پروژه‌ها بود که با پنج مجموعه‌ داده‌ی رایج در مطالعات جمعیتی مقایسه شد. مجموعه‌های داده، از مدل‌های شبکه‌ای برای تخمین توزیع جمعیت استفاده می‌کنند.

به نظر می‌رسد که ریشه‌ی اختلاف آمار در روش‌های جمع‌آوری داده نهفته است. سرشماری در بسیاری از مناطق روستایی به‌طور کامل انجام نمی‌شود و بسیاری از مدل‌های تخمین جمعیت، بیشتر برای مناطق شهری طراحی شده‌اند. چنین خطاهایی ممکن است به نابرابری در توزیع خدمات عمومی منجر شود، زیرا برنامه‌ریزان بر اساس داده‌های ناقص تصمیم‌گیری می‌کنند. گروه پژوهشی پیشنهاد می‌دهد که با بهبود روش‌های سرشماری و اصلاح مدل‌های آماری، می‌توان دقت تخمین‌های جمعیتی را افزایش داد.

لنگ‌ریتر هشدار می‌دهد که نادیده گرفتن جمعیت روستایی می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد. داده‌ها نه‌تنها در برنامه‌ریزی زیرساخت‌ها، مانند ساخت جاده‌ها و مراکز درمانی اهمیت دارند، بلکه در مدیریت بحران، مانند واکنش به بلایای طبیعی یا شیوع بیماری‌های همه‌گیر نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کنند. اگر جمعیت روستایی به‌درستی در نظر گرفته نشود، بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها ممکن است ناکارآمد واقع شوند.

اما در سمت مخالف، برخی جمعیت‌شناسان در پذیرش یافته‌ها تردید دارند. مارتین کولک از دانشگاه استکهلم معتقد است پژوهش فقط نشان می‌دهد که تخمین‌های منطقه‌ای درباره‌ی محل زندگی افراد دقت کافی ندارند، اما مشخص نیست که این مسئله لزوماً بر آمارهای ملی یا جهانی تأثیر بگذارد.

مجموعه داده‌ی ورلد‌پاپ، یکی از منابعی است که به ادعای پژوهش دچار کم‌شماری شده است. اندرو تاتم از دانشگاه ساوتهمپتون که بر این داده‌ها نظارت دارد، به محدودیت‌های روش‌شناختی اشاره می‌کند. او توضیح می‌دهد که تخمین‌های مبتنی بر شبکه‌های مربعی از ترکیب آمار سرشماری، داده‌های ماهواره‌ای و مدل‌سازی به‌دست می‌آیند. با توجه به اینکه تصاویر ماهواره‌ای قبل از سال ۲۰۱۰ کیفیت چندانی نداشتند، نمی‌توان انتظار داشت که تخمین‌های مبتنی بر آن‌ها کاملاً دقیق باشند. هرچه به گذشته بازگردیم، خطاها نیز بیشتر می‌شوند.

استوارت گیتل باستن از دانشگاه علوم و فناوری هنگ‌کنگ نیز به محدودیتی دیگر در پژوهش اشاره دارد. بخش عمده‌ای از داده‌های مطالعه از چین و بخش‌هایی از آسیا جمع‌آوری شده است. بنابراین، نمی‌توان نتایج را به‌طور قطعی به تمام جهان تعمیم داد. او توضیح می‌دهد کشورهایی مانند فنلاند، استرالیا و سوئد که سیستم‌های پیشرفته‌ی ثبت جمعیتی دارند، احتمالاً با چنین خطاهایی مواجه نیستند.

لنگ‌ریتر انتقادها را می‌پذیرد، اما همچنان بر یافته‌های خود نیز تأکید دارد. او معتقد است تنوع جغرافیایی مناطق مطالعه نشان می‌دهد که این الگوها احتمالاً در سطح جهانی نیز وجود دارند، حتی اگر شدت آن‌ها در کشورهای مختلف متفاوت باشد.

با وجود تردیدها، یک نکته مورد توافق همه‌ی دانشمندان است: سرشماری در مناطق روستایی باید دقیق‌تر و جامع‌تر انجام شود. گیتل باستن می‌گوید بهبود روش‌های جمع‌آوری داده و استفاده از روش‌های خلاقانه‌تر برای برآورد جمعیت، ضروری است. بااین‌حال، او و دیگر منتقدان پژوهش تأکید دارند که برای ادعای افزایش چند میلیارد نفری جمعیت جهان، شواهد قوی‌تری مورد نیاز است.

تاتم نیز چنین ادعایی را بعید می‌داند و هشدار می‌دهد که اگر تخمین‌های موجود تا این حد اشتباه باشند، باید نشانه‌ها در سایر مجموعه داده‌های جهانی نیز دیده شود. او معتقد است که در حال حاضر، شواهد کافی برای چنین نتیجه‌گیری بزرگی وجود ندارد.

بااین‌وجود، پژوهش مسئله‌ای را برجسته می‌کند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت: روش‌های فعلی سرشماری، به‌ویژه در مناطق روستایی، نیاز به بازنگری و بهبود دارند. آینده‌ی برنامه‌ریزی‌های جهانی به داده‌هایی دقیق و باورپذیر بستگی دارد و اگر تخمین‌های جمعیتی همچنان دچار سوگیری باشند، ممکن است سیاست‌گذاری‌ها در سطح کلان نیز بر پایه‌ی تصویری نادرست از واقعیت بنا شوند.

یافته‌های پژوهش در نشریه نیچر منتشر شده است.